Hiểu Biết Bản Tâm Là Thoát Khỏi Khổ Đau

Toàn bộ sự thực tập tâm linh của một người đều được dành hết cho việc loại trừ những đau khổ của tâm. Tất nhiên, sự tái sinh thuận lợi và các khía cạnh ham muốn khác của đời sống luân hồi cùng với các nguyên nhân của chúng cho những thành quả tích cực này chính là đạo đức, nhưng đó không phải là chí nguyện tối hậu của chúng ta, những người thực tập giáo pháp. Chí nguyện tối hậu của chúng ta là giải thoát khỏi luân hồi.

Trong phạm vi giáo lý của đức Phật, pháp tối hậu được đề cập đến trong giáo pháp đó chính là Niết-bàn. Do vậy, việc hiểu biết Phật giáo cần có nhận thức đúng đắn về pháp tịch diệt và Niết-bàn hoặc giải thoát. Nếu những sự thực tập của một ai đó trở nên giải pháp cho vọng tưởng hoặc khổ đau của tâm thì những sự thực tập ấy chính là giáo pháp. Nếu những thực tập ấy không trở thành giải pháp cho vọng tưởng của bạn, thì chúng không phải là giáo pháp.

          Đặc điểm phân biệt về Phật pháp là gì? Đó là pháp được thực tập dựa trên hiểu biết hoặc nhận thức rằng vọng tưởng và khổ đau của tâm là kẻ thù đích thực. Toàn bộ sự thực tập tâm linh của một người đều được dành hết cho việc loại trừ những đau khổ của tâm. Tất nhiên, sự tái sinh thuận lợi và các khía cạnh ham muốn khác của đời sống luân hồi cùng với các nguyên nhân của chúng cho những thành quả tích cực này chính là đạo đức, nhưng đó không phải là chí nguyện tối hậu của chúng ta, những người thực tập giáo pháp. Chí nguyện tối hậu của chúng ta là giải thoát khỏi luân hồi.

          Căn cứ vào sự nhận thức  đích thực về bản chất khổ đau của sự tồn tại trong luân hồi và dựa trên hiểu biết hoàn toàn về chí nguyện giải thoát khỏi luân hồi, thì một ai đó nên phát triển mong muốn chơn thật để tìm kiếm giải thoát như vậy. Điều này được gọi là buông xã. Để phát huy chí nguyện chân thực nhằm đạt được giải thoát hoàn toàn hay ra khỏi luân hồi, hành giả cần phát triển hiểu biết chắc chắn về ý nghĩa giải thoát hay Niết-bàn là gì. Sự hiểu biết này xuất phát từ nhận thức rằng các vọng tưởng của tâm có thể được chuyển hóa. Trong phạm vi này, sự hiểu biết về tánh không là rất quan trọng.

          Nói chung, khái niệm về Niết-bàn hoặc tinh thần giải thoát được tìm thấy trong nhiều truyền thống tôn giáo. Ví dụ, trường phái triết học Số luận[1] của Ấn Độ, có một khái niệm rất tinh vi về Niết-bàn, giải thoát. Họ trình bày 25 đối tượng chủ chốt của nhận thức với những biểu hiện khác nhau hoặc các phương pháp của thực thể  nguyên sơ. Khi tất cả những biểu hiện này hòa tan vào thực thể nguyên sơ, đây là khi tất cả các vọng tưởng biến mất và giải thoát thực sự xuất hiện. Tương tự, trong truyền thống kỳ-na giáo[2] của tư tưởng Ấn Độ cổ đại, có một khái niệm về Niết-bàn tức cõi Tịnh Độ trên phương diện bản thể học, nơi mà những chúng sanh được giác ngộ tinh thần tái sinh.

          Điều phi thường đối với Phật giáo là hiểu biết đích thực về Niết-bàn hoặc giải thoát mà chỉ có thể xuất hiện khi một ai đó có nhận thức sâu sắc về tánh không[3]. Có một đoạn trong luận Trung Quán (Kệ Trung Đạo) của Long Thọ đã nêu ra lời giải thích ngắn gọn về những gì Long Thọ hiểu được Niết-bàn hay giải thoát. Long Thọ tuyên bố rằng giải thoát chỉ xuất hiện khi sự liên tục của nghiệp và vọng tưởng đã chấm dứt. Ở đây, việc chấm dứt sự phát triển liên tục của nghiệp và vọng tưởng không phải chỉ đề cập tới việc đi đến kết thúc, bởi vì nó là một hiện tượng tạm thời. Đúng hơn, sự chấm dứt này được xem là một sự đoạn tuyệt do các phương tiện thiện xảo mang lại qua ứng dụng của con đường giác ngộ.

          Nghiệp gây nên toàn bộ vòng xoáy miên viễn của sự sống u mê do các yếu tố thúc đẩy như vọng tưởng của tâm: tham, sân, si .v.v lần lượt tạo ra. Các vọng tưởng hoặc đau khổ này của tâm đang lần lượt được tạo ra dựa trên một khái niệm sai lầm cơ bản về thế giới, đặc biệt là những phóng đại mà chúng ta có khuynh hướng đặt để cho các nhận thức của mình. Quan điểm này về thế giới lần lượt, trên cơ bản, đều do ý tưởng vô minh của chúng ta về vũ trụ tạo ra, bởi vậy, chúng ta có khuynh hướng vạch ra một số điều thuộc bản chất tồn tại, mãi mãi, vĩnh viễn cho các pháp và những sự kiện. Đây là bị những thiết lập khái niệm đặt để trong cảm giác rằng chúng ta đang hình thành nên thế giới. Sự thiết lập này hoặc cách nhìn sai lầm cơ bản về thế giới là một điều gì đó chỉ có thể bị loại trừ và diệt tận bằng cách phát triển tuệ giác qua tánh không để thấy rõ sự dối trá và hiểu được bản chất đích thực của thế giới. Chìa khóa để hiểu toàn bộ tiến trình này nằm ngay trong nhận thức đúng đắn về tánh không.

          Có một câu thay cho dòng cuối trong tuyên bố của Long Thọ rằng tất cả sự thiết lập khái niệm đều được tịnh hóa bằng phương thức phát triển tuệ giác qua tánh không. Câu văn ấy là nơi mà Long Thọ cho rằng tất cả sự thiết lập khái niệm này được tịnh hóa ngay trong tánh không. Quan điểm được tịnh hóa trong tánh không này có nghĩa trên thực tế là tuệ giác nằm trong bản chất đích thực tuyệt đối của tâm, cái xua tan các vọng tưởng của tâm. Theo cách đó, tâm trở thành phương tiện tương tự trong việc tịnh hóa tâm.

          Nếu một người suy nghỉ cẩn thận, thì Niết-bàn hay giải thoát không phải một cái gì đó ngoài trạng thái tâm, bản chất tuyệt đối của tâm. Bản chất tuyệt đối của tâm là tánh không của tâm và đôi lúc, điều này được xem là Tự tánh Niết-bàn. Tánh không của tâm, tâm đẫ đạt tới đinhkr điểm nơi tất cả cả các vọng tưởng hoặc cấu uế được tịnh hóa, là Niết-bàn hay giải thoát.

          Do đó, rong kinh thường nói có ít nhất bốn loại Niết-bàn[4] hay giải thoát chủ yếu. Thứ nhất là Tự tánh Niết-bàn tức là tánh không của tâm. Trên thực tế, đây là nền tảng cơ bản cho phép, khiến nó có thể để tâm chúng ta trở nên tự tại. Ba loại Niết-bàn còn lại chính là Hữu dư y Niết-bàn, Vô dư  y Niết-bàn và Vô trụ xứ Niết-bàn.

          Khái niệm bình đẳng giữa luân hồi và Niết-bàn đã được phát huy trong sự giải thích về tánh không của dòng truyền thừa Sakya[5], nơi họ nói đến tính bình đẳng của luân hồi và Niết-bàn ngay trong mối quan hệ các đối tượng hòa hợp như cái chậu v.v Mặc dù ý nghĩa đích thực về tính bình đẳng của luân hồi và Niết-bàn, nhưng cũng phải dựa trên hiểu biết bản chất của tâm.