Bài học # 3: Từ Láy Dùng Dấu Ngã: Quy Tắc 1 (Phần 1)
Trong một từ Láy, nếu một tiếng có dấu HUYỀN, tiếng còn lại có dấu NGÃ. (Tiếng mang dấu Ngã có thể đứng trước hoặc đứng sau. Xem ví dụ.)
Từ đây trở đi, ngoài phần ví dụ về từ Láy, xin ghi một số từ Ghép và từ Hán Việt có hình thức giống từ Láy để học thêm.
Trong ví dụ ở mỗi âm, phần đứng trước là từ Láy âm đầu. Phần đứng sau dấu // là từ
Láy vần. Phần đứng sau dấu /// là từ Láy toàn bộ.
(A1.1) Quy tắc 1: Trong một Từ Láy, nếu 1 tiếng có dấu Huyền, tiếng kia có dấu Ngã.
Ví dụ: có rất nhiều. Ở đây chỉ ghi một số tượng trưng.
(A): Ẫm ờ,.......... ầm Ã, ồn Ã, ...
(B): Bã bời (1), Bão bùng, Bẽ bàng, Bĩ bàng (2), Bõ bèn (3),...... bầu Bĩnh, bì Bõm, buồn Bã, bừa Bãi,...//chầm Bẫm (=chăm bẳm), /// bằng Bẵng (4), bìu Bĩu=biu Bĩu, bòm Bõm, bồng Bỗng, bùm Bũm,...
(C): Cũ càng (việc cũ đã qua, hàm ý luyến tiếc)....... (đi) cà Cẫng, (nhảy) cà Cỡn, cằn Cỗi, còm Cõi (gầy còm, già yếu), ,...//còm Cõm (5), cùi Cũi (=cùi cụi), (ngắn) cùn Cũn,...
(CH): Chão chàng=Chẫu chàng (6), Chững chàng,,... /// chà Chã, chầm Chẫm (7), chầu Chẫu (8), chèo Chẽo(=chèo chẹo), chò Chõ (9), chồm Chỗm, (đen) chùi Chũi, (ngắn) chùn Chũn,
(D): Dã dề, Dãi dầu, Dễ dàng, Dễ dầu, Dỗ dành, Dữ dằn......dằn Dỗi, dò Dẫm, dòng Dõi, // đầy Dẫy(= đầy Rẫy), Dưỡng đường /// (ở truồng) dồng Dỗng,...
(Đ): Đãi đằng, Đẫn đờ, Đẫy đà, Đỡ đần,... đờ Đẫn, /// đằng Đẵng, đèo Đẽo, (dài) đuồn Đuỗn, (đứng) đườn Đưỡn ,...
(E): ềnh Ễnh,
(G): Giã giày (10), Giãi giề, giòn Giã, Giữ gìn,.......gần Gũi, gò Gẫm,...
(H): Hãi hùng, Hão huyền, Hỗn hào, Hững hờ, ........hào Hễn (=hào hển), hiền Hữu, hòa Hoãn, hờ Hững,... // Hỡi trời,......... bài Hãi (=bài Hải), chàng Hãng (=chàng Hảng=chảng Hảng), chầu Hẫu, chòm Hõm, ừ Hữ,...
(I): ầm Ĩ, ồn Ĩ,
(K): Khẽ khàng(=Sẽ sàng), Kỹ càng,... khờ Khĩnh,....
(L): Lõa lồ, Lỡ làng, Lỡ lầm, Lỡ lời, Lỡm lờ, Lững lờ,... lành Lẽ, lầm Lẫn, lầm Lỡ, lầm Lũi, lần Lữa, liều Lĩnh, lồi Lõm, lời Lẽ, lừng Lẫy,..... //thò Lõ,... /// lùi Lũi, lừng Lững,... (M): Mĩ miều, Mỡ màng,........ màu Mỡ, mò Mẫm, mùi Mẫn, (chẳng) mùi Mẽo (gì)... // Mã tà,.....cần Mẫn, hà Mã, /// Mõm mòm (chín quá, không dùng được nữa), (con) muồm Muỗm,...
(N): Não nề, Não nùng, Nẫu nà, Nõn nà, Nỗi niềm, Nỡ nào,.....nền Nã, /// nần Nẫn (Vd:Tay chân nần nẫn.), (con) niềng Niễng, (thằng bé cởi truồng) nồng Nỗng,....
(NG): Ngỡ ngàng,... nghiền Ngẫm, ngòm Ngõi (11), nghề Ngỗng (12), /// ngoằng Ngoẵng (dài quá mức bình thường),
(NGH):
(NH): Nhỡ nhàng,........nhàn Nhã, nhào Nhuyễn, nhuần Nhuyễn, /// (da thịt) Nhẽo nhèo,... (O): Ỡm ờ, /// òng Õng (nước), (PH): Phũ phàng,...phè Phỡn,
(QU): quần Quã (13), cùng Quẫn, quờ Quẫn (=quờ quạng, mò mẫm), ... /// quầy Quẫy (=quầy quậy)..
(R): Rã rề, Rã rời, Rõ ràng, Rỡ ràng,...... rành Rẽ, rành Rõi, rầm Rĩ, rầu Rĩ, rền Rĩ, ròng Rã, rờ Rẫm, rời Rã, ruồng Rẫy... // Rũ tù,........đầy Rẫy, (S): Sẵn sàng, Sẽ sàng, Sõi sàng (Sõi: tiếng Việt nói chưa Sõi), Sõng soài (=sóng soài), Sỗ sàng, Sững sờ,......... sàm Sỡ, sờ Sẫm, sờm Sĩnh, sờm Sỡ, suồng Sã, ... /// sè Sẽ, sừng Sững,
(T): Tẽn tò,......tầm Tã, tuần Tiễu, ...// bình Tĩnh, /// tòm Tõm, tùm Tũm, (TH): Thẫn thờ,............thầm Thĩ (=thì thầm), thờ Thẫn, thừa Thãi,
(TR): Trễ tràng,.......... tròn Trĩnh,.../// trìu Trĩu, trùi Trũi,
(U): /// ườn Ưỡn,
(V): Vẫy vùng, Vẽ vời, Võ vàng, Vỗ về, Vững vàng,........ vần Vũ, vò Vẽ, vòi Vĩnh, vờ Vĩnh, vồn Vã, ……..../// vò Võ,...
(X): xàm Xĩnh, xàm Xỡ (=sàm Sỡ), xoàng Xĩnh, xười Xĩnh,... /// xòng Xõng (Chỉ chơi không, chẳng làm ăn gì: Lớn rồi mà cứ xòng xõng cả ngày như thế thì tương lai sẽ ra sao) (Y):
***
Chú thích:
(1): Bã bời - Từ điển Việt - Việt: (Ít dùng) như ''rã rời''
(2): Bĩ bàng, tt. Thả sức, thoả thuê: cơm rượu bĩ bàng o Bĩ bàng trà rượu đã xong, Bốn người ngồi lại một vòng làm thơ (Lục Vân Tiên) (chunom.net)
(3): Bõ bèn: (Khẩu ngữ): Ngần này thì chẳng bõ bèn! Được thì được nhưng không bõ bèn gì! Đồng nghĩa: ăn nhằm, ăn thua, (Soha tra từ)
(4): bằng Bẵng: ... Nghĩa: Rất xa, rất lâu và không có tin tức. VD: Đi xa bằng bẵng mà chẳng một lời từ biệt. Đặt câu với từ Bằng bẵng: (loigiaihay.com).
(5): còm Cõi - Từ điển Việt - Việt: gầy yếu và còi cọc.
(6): Chẫu chàng: Chàng hiu (có nơi gọi là chẫu chàng;......., còn gọi là nhái bén hay chằng hương) là một loài ếch trong họ Ranidae
(7): chầm Chẫm:(vóc dáng) tròn lẳn, rắn chắc.
(8): chầu Chẫu: như chầu hẫu: ngồi chầu chẫu.
(9): chò Chõ: nhìn chăm chăm vào ai với vẻ chờ đợi. Đứa bé đòi ăn kẹo và nhìn chò chõ vào mẹ.
(10): Giã giày (=giày vò, chà đạp: Vd: Hoa sao hoa khéo giã giày bấy hoa? (Kiều),
(11): ngòm Ngõi, tt. Lớn, to tát (thường dùng với ý phủ định): Chút vậy chớ ngòm ngõi gì. Nguồn tham khảo: Đại Từ điển Tiếng Việt .
(12): nghề Ngỗng: Chẳng có nghề ngỗng gì chỉ lông bông suốt ngày.
(13): quần Quã (chịu đựng gian khổ và vất vả kéo dài. Vd: Sau những ngày quần quã lao động cho kịp vụ mùa, những người nông dân cảm thấy thấm mệt.)
—------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(A1.2) Những Từ Láy Ngoại Lệ của Quy Tắc 1.
Các em sẽ dễ dàng học thuộc phần ngoại lệ này bằng cách hỏi đố nhau với bạn bè. Khi đã thuộc phần Ngoại Lệ rồi chắc chắn phần đúng Quy Tắc sẽ không dùng sai. Hãy cố gắng đi các em vì phần Ngoại lệ không nhiều.
Trong ví dụ ở mỗi âm, phần đứng trước là từ Láy âm đầu. Phần đứng sau dấu // là từ Láy vần. Phần đứng sau dấu /// là từ Láy toàn bộ.
Trong một từ Láy, theo quy tắc 1, nếu một tiếng có dấu HUYỀN, tiếng kia có dấu NGÃ. Nhưng phần sau đây là những từ Láy Ngoại lệ, vì một tiếng có dấu HUYỀN, tiếng kia có
dấu HỎI.
Ví dụ:
(A): (B): Biểu bì (lớp ngoài cùng của da), Bỏ bà, Bưởi bòng,.....bài Bản, bền Bỉ, bồi Bổ, …
// Bảng vàng,........ chằm Bẳm, (chim) chèo Bẻo, chìm Bỉm,...
(C): Cửa quyền,........cần Cẩu, cò Cử (=khò Khử,=thở khò khè), còng Cảnh (1), cồn Cả (2),... // già Cả, mà Cả, ...
(CH): (cây) Chẻn chìu, Chổi chà,...// Chả là, Chả thà, Chẩn bần, Chỉ vì, Chỉnh hình,
(D): dòm Dỏ (=nhòm Nhỏ),... (Đ): Đổi đời, Đỉnh đầu, Đổ đồng(=bình quân),......... đà Điểu, đầy Đủ, đồ Đảng, đồ Đểu,
đồng Đảng(3), đồng Đẳng(4), đùn Đẩy (Vd: Đùn đẩy không ai chịu làm.),... (E): (G): (H): Hải hà (5), Hẳn hòi, Hoảng hồn,... hàng Hải, hào Hển(=hào Hễn), hằm Hổ (=hùng Hổ), hò Hổng(6), hoài Hủy, hòa Hảo, hoàn Hảo, hồ Hải, hồ Hởi, hùng Hổ,...
// bài Hải (=bài Hãi), chàng Hảng (=chàng Hãng), chè Hẻ, chèn Hoẻn (Vd: ngồi chèn hoẻn trên giường), (ngồi) chò Hỏ, chồm Hổm, cùi Hủi, đòi Hỏi, lồng Hổng(7), …
(I): òn Ỉ (8), // Ỉu xìu, (K): khò Khử (=thở khò khè) // trừ Khử, (L): Lửa lòng,...... lò Lửa, luồn Lỏi, // dừa Lửa (9), thèo Lẻo (=mách Lẻo), chìm Lỉm, (M): Mỏi mòn, Mở màn, Mở mào, Mở mày, Mở mặt,..... màng Mỏng, mềm Mỏng, mình Mẩy, mòn Mỏi, mồ Mả,........ //Mảnh sành, Mở cờ (trong bụng), đầu Mẩu (thuốc lá), ,...
(N): nài Nỉ, niềm Nở,...
(NG): Ngẩn người,...// chòm Ngỏm (Vd: Ngồi chòm ngỏm giữa đường.),
(NH): //còm Nhỏm (=còm nhom:Vd: Thân hình còm nhỏm.) (NGH): //chìm Nghỉm,
(O): (P): Phỉnh phờ, //bằng Phẳng, (Q): quầy Quả (10) , quàng Quẻ (=vội vàng, qua quýt.) //Qủa là, (R): Rẻ rề, rò Rỉ, (S): sàng Sảy, sành Sỏi, sừng Sỏ, // (T): Tảo tần=tần Tảo, Tỏ tình, Tỏ tường, Tử tù, ……………….tằng Tổ(11), tài Tử, //Tiểu kiều (=người con gái đẹp còn nhỏ tuổi), …………đài Tải(12) , mồ Tổ, nhàn Tản, nhừ Tử,
(TH): Thẳng thừng, Thủ thường(13),............thành Thử, thào Thển (=hào Hển), …
//Thảo nào,..
(TR):Trổ trời, Trở trời, ... trồng Trỉa,...........//dầu Trẩu(14)
(U): (V): // Vỏ sò,...chèo Vẻo, (X): xà Xẻo (=ăn xén, ăn bớt từng ít một.), xài Xể, (Y): òn Ỷ (=nài xin)
***
Chú Thích:
(1): còng Cảnh: (=lắc lư, không chắc chắn.Vd: Chiếc cầu khỉ còng cảnh.)
(2): cồn Cả: (=vội vàng, hấp tấp. Vd:Nghe tin, chi cồn cả về nhà.)
(3): đồng Đảng: người cùng bọn với kẻ bất lương , thuộc cùng một bọn với kẻ bất lương, (Soha Tra từ).
(4): đồng Đẳng: (Từ cũ) ngang hàng với nhau. đồng đẳng về địa vị. Đồng nghĩa: bình đẳng: tratu.saha.vn),
(5): Hải hà: (Văn chương) biển và sông (nói khái quát); thường dùng để ví lòng bao dung, độ lượng rộng lớn. mở lượng hải hà:"Làm người độ lượng hải hà, Đại nhân chí khí vậy mà dung nhơn." (MPXH) …(Soha Tra từ)
(6): hò Hổng: hò reo điên cuồng:vd: “Vắng thầy, học trò cuống cuồng múa may, hò hổng như một lũ rồ.(Tô Hoài)
(7): lồng Hổng=lùng hủng: tt. (Trẻ con) vô lễ, quá nhờn dến mức hỗn láo với người lớn: Thằng bé lùng hủng quá. Nguồn tham khảo: Đại Từ điển Tiếng Việt ...
(8): òn ỉ: Nài xin bằng giọng nói nhẹ nhàng, nũng nịu đáng yêu.vd: Nó nghĩ vậy và chạy đến chỗ mẹ òn ỉ.
(9): dừa Lửa: Dừa đỏ hay còn gọi là dừa lửa có nguồn gốc, xuất xứ được trồng chủ yếu ở Bến Tre.
(10): quầy Quả(=tất bật, vội vã.Vd: Vừa thấy chồng về, chị Tư quầy quả vào nhà.),
(11): tằng Tổ: tằng tổ phụ là ông cụ, tằng tổ mẫu là bà cụ,
(12): đài Tải (=mang chuyển đồ vật nặng.Vd: Đài tải nguyên vật liệu.)
(13): Thủ thường: An phận thủ thường: giữ đúng phận mình, không làm điều gì vượt quá, không đòi hỏi gì hơn
(14): dầu Trẩu(=Thường dùng để đánh bóng gỗ rất tốt),...
***
Bài học # 3: Phần 1: Quy Tắc 1: dấu HUYỀN + dấu NGÃ đến đây là hết.
Các em cố gắng học thuộc lòng hết phần ngoại lệ ở trên và sẽ dễ viết đúng dấu HỎI, NGÃ của những Từ Láy ở Quy Tắc 1 này.
Đề nghị cách thực tập: Hãy chọn ra những Từ Láy viết sai chính tả: rẻ rề, buồn bả,, bảo bùng, bẻ bàng, thảo nào, bừa bải, sàm sở, nài nỉ, tầm tả, tảo tần,...
Cách loại chữ sai:Vì đã thuộc lòng Từ Láy Bất Quy Tắc, những từ ấy có 4 chữ là: rẻ rề, nài nỉ, thảo nào, tảo tần. Vậy số còn lại là 6 chữ sai và viết đúng phải là: buồn bã, bão bùng, bẽ bàng, bừa bãi, sàm sỡ, tầm tã,...
Rất mong các em cố gắng học và thường xuyên hỏi đố nhau với bạn bè phần BẤT QUY TẮC. Được vậy, chắc chắn sau một thời gian không lâu các em sẽ thấy có tiến bộ.
Cầu mong các em làm đúng những điều chúng tôi đã đề nghị./.
***
Bài Tập Ôn 6:
(1): Viết ra 10 Từ Láy Bất Quy Tắc âm H
(2): Hãy chọn những Từ Láy viết sai chính tả: chả thà, vẩy vùng, phè phởn, trừ khử, cằn cổi, (6) sẳn sàng, đồ đểu, rỏ ràng, xài xể, thẩn thờ,.. .
(Kính mong Quý vị sau khi đọc xong bài viết và thấy có lợi ích cho các em, xin vui lòng phổ biến rộng rãi. Chúng tôi chân thành cảm ơn.)
***