Ăn chay mùa báo hiếu

Tháng bảy theo Phật Lịch có thể xem là mùa ăn chay quan trọng nhất, vì ăn chay trong mùa này được xem là để báo hiếu mẹ cha.

Nhiều ưu điểm

Có nhiều cách ăn chay khác nhau, nhưng nguyên tắc chung là chỉ ăn các thực phẩm có nguồn thực vật, tùy trường phái có thể dùng thêm trứng, sữa. So với chế độ dinh dưỡng tạp, chế độ ăn chay với các thực phẩm từ thực vật có rất nhiều ưu điểm. Chất đạm trong thức ăn thực vật thường dễ hấp thu và dễ tiêu hóa hơn, lại ít gây dị ứng.

Lượng chất đạm vừa phải trong khẩu phần của người ăn chay rất có lợi cho sức khỏe vì làm giảm nguy cơ bệnh thống phong, giảm sự thải canxi qua đường thận, giảm nguy cơ sa sút trí tuệ vào giai đoạn muộn của cuộc đời. Chất béo thực vật chứa nhiều axít béo không no có lợi và hoàn toàn không có cholesterol ngoại sinh. Ăn chay thường đủ vitamine và khoáng chất hơn do ăn nhiều rau, trái cây. Ngoài ra, đi cùng với những vi chất dinh dưỡng quan trọng này là các vi chất thảo mộc có tác dụng chống lại các gốc tự do, bảo vệ tế bào cơ thể, chống lại quá trình lão hóa và tổn thương các cơ quan qua thời gian, phòng chống ung thư... Lượng chất xơ trong khẩu phần dinh dưỡng của người ăn chay cũng cao hơn hẳn, là yếu tố có lợi cho hoạt động của đường tiêu hóa, giảm sự hấp thu các thành phần bất lợi cho cơ thể, phòng chống các bệnh lý ung thư ở đại tràng, trực tràng, phòng ngừa trĩ, giãn mạch chi...

Xét về mặt cảm quan, bữa ăn chay cũng ngon và hấp dẫn không kém những bữa ăn đa dạng khác. Thời gian gần đây, các dạng thực phẩm chay làm từ đậu nành tái kết cấu protein cho những cảm quan không hề thua kém các loại thịt động vật.

Những bất lợi

Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm,ăn chay cũng có những mặt bất lợi. Chất đạm tuy dồi dào nhưng không đầy đủ thành phần axít amin thiết yếu, đặc biệt là các loại axít amin có ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất như lysin, methionine, threonine, tryptophan... Chất béo tuy không có cholesterol ngoại sinh nhưng có các thành phần axít béo no, có tác dụng kích thích cơ thể thành lập cholesterol nội sinh, nhất là loại cholesterol tỷ trọng thấp không tốt cho hệ tim mạch. Các loại chất béo này hiện diện nhiều nhất trong nước cốt dừa và các dạng bơ thực vật như margnrine, shorterning...

Trong thức ăn thực vật cũng có thể chứa nhiều thành phần dinh dưỡng, cản trở sự hấp thụ các chất dinh dưỡng khác như tanin hoặc lượng chất xơ quá cao làm giảm hấp thụ chất sắt, chất đạm trong đậu nành, phytale trong bột hay oxalate trong các loại rau cải làm giảm hấp thu I-ốt và canxi... Khả năng thiếu máu ở người ăn chay trường thường cao do thiếu cả axít folic, sắt và nhất là vitamine B12. Kẽm - một chất khoáng quan trọng cho sức đề kháng và hoạt động của tất cả tế bào trong cơ thể, cũng không có nhiều trong thức ăn thực vật.

Vì vậy, hình thức ăn chay tốt nhất là uống kèm sữa, và với trẻ em thì nên thêm trứng. Nếu chỉ ăn chay vài ngày, cũng có thể dùng toàn thức ăn thực vật nhưng nên kết hợp các thức ăn, vì dụ cho thêm đậu khi nấu cơm hay cháo; hoặc ăn cơm trắng với mè, đậu phộng; hoặc uống thêm một ly bột ngũ cốc sau bữa cơm để cân đối chất đạm.

Tránh kết hợp các thực phẩm cung cấp canxi và I-ốt như đậu hũ, mè, rong biển với các loại rau cải có nhiều oxalate như cải bó xôi, các loại cải thập tử, củ cải trắng, bông cải trắng... Hạn chế sử dụng nước cốt dừa, nhất là người cao tuổi hoặc người có nguy cơ bệnh lý mãn tính.

Những món ăn thường gặp trong bữa ăn chay như tương, chao, hoặc các loại cải muối, dưa cải, cà muối... có hàm lượng muối rất cao, nên hạn chế và kiêng hẳn ở những người cao tuổi có tiền căn bệnh huyết áp, tim mạch, bệnh thận hay tiểu đường.

Chế biến món ăn sao cho hấp dẫn góp phần làm tăng cảm quan nhưng cũng có những bất lợi. Thực phẩm được chiên trong dầu trước khi chế biến làm tỷ lệ chất béo tăng cao, không có lợi cho những người cần ăn ít năng lượng. Chế biến qua nhiều công đoạn làm mất các vitamine như B2, B3, B6, B9, C... có trong thực phẩm. Ngoài những bữa tiệc chay cần thiết phải nấu nướng cầu kỳ, tốt nhất nên ăn chay dưới dạng đơn giản nhất có thể.