Khánh Hòa: Lễ Hội Thiên Y Thánh Mẫu (Am Chúa Diên Khánh)

Sáng nay 07-4-2016 (01-3-Bính Thân) tại Am Chúa, (núi Ðại An- núi Dưa, xã Diên Điền, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa) Ban Quản lý Am Chúa Diên Khánh đã long trọng tổ chức Lễ hội Thiên Y Thánh Mẫu, tưởng niệm Thiên Y Ana, Bà Mẹ xứ sở một vị phúc thần rất được kính trọng ở Khánh Hòa.

Lễ hội Am Chúa được tổ chức từ ngày mùng 1 đến mùng 3-3 âm lịch hàng năm, ngày mà theo truyền thuyết Bà Thiên Y giáng trần. Đây là lễ hội lớn nhất của huyện Diên Khánh và là lễ hội lớn của xứ Trầm Hương.

Tương truyền, núi Đại An (còn được gọi là núi Chúa), xã Diên Điền là nơi bà Thiên Y A Na giáng trần. Theo đó, xưa kia tại núi Đại An, có hai vợ chồng tiều phu không con, trồng rẫy dưa. Dưa chín, thường bị hái trộm. Rình rập, một đêm ông lão bắt được  Khi biết kẻ hái là một cô gái nhỏ xinh đẹp nhưng mồ côi, ông liền mang về nuôi. Không ngờ, cô gái ấy vốn là tiên nữ.

Một hôm, mưa lụt lớn, khiến tiên nữ nhớ cảnh tiên xưa. Cho nên, cô lấy đá và hoa lá tạo thành một hòn giả sơn. Cho rằng việc làm đó không thích hợp đối với một phụ nữ, nên người cha nuôi nặng lời quở mắng. Vì vậy, nhân thấy một khúc kì nam đang trôi dạt, cô bèn biến thân vào khúc cây ấy, để xuôi ra biển cả.

Mùi hương từ khúc kì nam lan tỏa khắp nơi, khiến nhiều người đến xem, nhưng không một ai nhấc lên nổi. Thái tử nước ấy, nghe tin đồn tìm đến, rồi nhẹ nhàng vác khúc gỗ kia mang về cung. Đêm nọ, Thái tử thấy có bóng người lạ ẩn hiện từ khúc cây kì nam. Rình mấy đêm, thì chàng bắt được. Nghe cô gái xinh đẹp xưng mình là Thiên Y A Na và khi nghe chuyện của nàng xong, ngay hôm sau, Thái tử đã tâu với vua cha cho phép cưới nàng làm vợ và mấy năm sau đã sinh hạ được hai con.

Thế rồi sau bao năm xa cách quê hương, Thiên Y A Na nhớ đến cha mẹ, nhớ cảnh cũ người xưa, bèn dắt hai con nhập vào khúc kì nam, vượt biển trở về cố quốc. Khi biết cha mẹ nuôi đã mất, bà cho xây đắp mồ mả, sửa sang lại nhà cửa để có chỗ thờ phụng hai ông bà. Thấy dân chúng ở Đại An hãy còn thật thà, chất phác; bà liền truyền dạy lễ nghi, phép tắc,  và dạy dân cày cấy, kéo sợi, dệt vải.... Nhân dân trong vùng nhớ ơn đã lập đền thờ Bà, tổ chức lễ hội hàng năm để tưởng nhớ công ơn Bà Mẹ xứ sở.

Ngay từ đầu triều Nguyễn, Thiên Y Ana đã được sắc phong là Hồng Nhơn Phổ Tế Linh Ứng Thượng Ðẳng Thần và tại Am Chúa mỗi khi tế lễ thường được tổ chức theo nghi lễ quốc gia do quan đầu tỉnh làm chủ tế.

Lễ hội Am Chúa diễn ra trong 3 ngày  mùng 1 đến ngày mùng 3 tháng 3 tại Am Chúa Diên Khánh theo nghi thức lễ hội cổ truyền của người Việt ở Khánh Hòa. Hằng năm đã có trên 100 đoàn gồm các đạo tràng, các am, các điện, các đoàn người Chăm, du khách thập phương, du khách nước ngoài… đăng ký  dâng lễ niêm hương cầu nguyện…Các đoàn khách hành hương ngoài phần dâng lễ, dâng hương lễ Mẫu còn biểu diễn nhiều màn hát chầu văn, múa bóng, hầu mẫu, múa lân, múa rồng… ngợi ca công đức của Thánh mẫu Thiên Y A Na. Nội dung thể hiện ước mơ bình dị muôn đời của người nông dân là cầu nguyện quốc thái, dân an, thế giới hòa bình, nhân dân an lạc, mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu. Trong dịp này, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Khánh Hòa cũng biểu diễn dân ca phục vụ bà con Vf du khách trong hai đêm mùng 1 và mùng 2 âm lịch.

Am Chúa là một di tích lịch sử văn hoá lâu đời của xứ Trầm Hương, gắn liền với tục thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na. Cùng với truyền thuyết về Thiên Y Thánh Mẫu, di tích Am Chúa đã thể hiện rõ nét sự giao lưu văn hoá Việt - Chăm. Với nhiều giá trị văn hoá và lịch sử cách mạng. Năm 1999 Am Chúa (Diên Khánh) đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.