Đức Phật đã không bắt đầu bằng một học thuyết. Ngài bắt đầu bằng việc bước ra khỏi một cuộc sống được sắp đặt kỹ lưỡng. Ngày nay, những sắp đặt của chúng ta tinh vi hơn: các nguồn cấp dữ liệu được quản lý cẩn thận, giao diện tươi sáng, tiếng ngân nga đều đặn của trí thông minh mượn được. Chúng bảo vệ chúng ta khỏi một số loại nỗ lực nhất định trong khi nhân lên những nỗ lực khác. Để sống một cách sáng suốt ngay lúc này, chúng ta phải thực hiện nỗ lực tương tự như Siddhartha đã làm: nhìn thấu sự chọn lọc phù hợp đang ổn định chúng ta, đồng thời tránh sai lầm ngược lại—sự chạy trốn vào việc hoàn toàn từ bỏ. Vấn đề không phải là phá hủy các cỗ máy, cũng không phải là cúi đầu trước chúng. Vấn đề là trở về cái trung tâm mà chúng ta cứ mãi đặt sai chỗ, hơi thở nối tiếp hơi thở, lời nói nối tiếp lời nói, để các công cụ của chúng ta được giữ trong hình hài của tâm trí con người.

Khao Khát Dưới Dạng Thức Kỹ Thuật Số

Khao khát luôn ngụy trang dưới danh nghĩa tiến bộ. Trong kỷ nguyên kỹ thuật số, nó khoác lên mình bộ mặt của đổi mới. Chúng ta muốn kiến thức nhanh hơn, kết nối rộng hơn, sự sáng tạo không rào cản. Nhưng ẩn sâu dưới vẻ rực rỡ ấy vẫn là sự khao khát mà Đức Phật đã đặt tên từ rất lâu: một sự xoay chuyển không ngừng của tâm trí hướng về những gì chưa đạt được. Mỗi cú nhấp chuột hứa hẹn một giải pháp, nhưng mỗi cú nhấp chuột lại mở ra một khoảng trống mới. Chúng ta làm mới, chúng ta cuộn tròn, chúng ta tiêu thụ, và tâm trí ngày càng bị kéo xa khỏi sự tĩnh lặng.

Đây không phải là sự chối bỏ công nghệ, giống như giáo lý của Đức Phật không phải là sự chối bỏ thế giới. Đó là sự thừa nhận về tình trạng của chúng ta trong đó. Vấn đề không nằm ở cỗ máy. Vấn đề nằm ở bùa mê của dục vọng mà nó có thể khuếch đại, sự khao khát kiểm soát, khao khát sự chắc chắn, khao khát sự kích thích liên tục của chúng ta. Cung điện dữ liệu, giống như cung điện của chính Thái tử Siddhartha, được xây dựng để giữ thực tại ở một khoảng cách. Và vì vậy, như xưa kia ngài đã bước ra thế giới để đối diện với tuổi già, bệnh tật và cái chết, chúng ta cũng phải bước ra, không phải bằng sự khinh miệt, mà bằng sự nhìn thấy rõ ràng và sự sẵn lòng đối diện với những gì là thực.

Để đối diện với công nghệ một cách đúng đắn là đối diện với nó như một sự thực hành. Mỗi khi chúng ta chọn sự rõ ràng thay vì sự ép buộc, sự chân thành thay vì sự trình diễn, sự hiện diện thay vì tốc độ, chúng ta lại bước đi trên Con Đường Trung Đạo.

Sự Căng Thẳng Của Việc Thực Hành

Đối với một tỳ-kheo, hay bất kỳ hành giả chân thành nào, việc quay trở về (với thực tại/chánh niệm) luôn là một công phu nhọc nhằn. Công phu đó giờ đây càng nặng nề hơn. Vào thời của Thái tử Siddhartha, rời khỏi cung điện có nghĩa là bước vào rừng sâu và những cánh đồng rộng mở. Ngày nay, cung điện ấy theo sát chúng ta khắp mọi nơi, sôi nổi nhiệt tình trong tay ta. Ngay cả sự im lặng cũng vang vọng. Thế giới không hề rút lui khi chúng ta nhắm mắt lại. Nó tiếp tục thì thầm, làm mới, và nhắc nhở.

Các phương pháp thực hành của chúng ta không thất bại, nhưng chúng đang chịu áp lực căng thẳng hơn. Những kỹ thuật từng giúp tâm trí ổn định giờ đây lại phải đối mặt với một loại nhiễu loạn mới: sự kích thích vô tận và sự lựa chọn vô tận. Không phải là Chánh Pháp đã suy yếu, mà là môi trường chúng ta thực hành đã trở nên ồn ào hơn, nhanh hơn và ít dễ dàng hơn. Kỷ luật từng được hình thành bởi sự tĩnh lặng giờ đây cũng phải được định hình bởi sự sáng suốt. Liệu chúng ta có còn tìm thấy sự yên tĩnh dễ dàng như trước không? Có lẽ là không. Nhưng yên tĩnh chưa bao giờ là sự vắng mặt của âm thanh. Yên tĩnh là sự tĩnh lặng bền bỉ tồn tại bên trong nó. Thực hành lúc này là mang sự tĩnh lặng đó vào trong tiếng ồn, là tìm thấy điểm bất động ngay cả khi các thuật toán đang vận hành.

Áp Dụng Cung Cách Trung Đạo

Nhìn nhận một cách sáng suốt không đồng nghĩa với việc kết án. Lửa, bánh xe, y học, hay chữ viết — tất cả đã từng có lúc bị coi là những ngưỡng cửa vượt quá giới hạn. Thời đại nào cũng từng kinh ngạc trước những gì bàn tay con người có thể tạo ra. Những công cụ giúp mở rộng tầm vóc của chúng ta cũng đồng thời có thể làm sâu sắc thêm sự phản chiếu nội tâm. Theo cách này, công nghệ không phải là lời nguyền, cũng chẳng phải là cứu cánh. Nó là một tấm gương. Khi soi mình vào đó, chúng ta đối diện với chính bản thân mình.

Trung đạo không phải là sự trung lập. Đó là lòng tôn kính được giữ ở trạng thái cân bằng với sự phân biệt rõ ràng. Chúng ta có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp từ những tạo tác của chính mình mà không bị cuốn chìm vào chúng. Cũng chính trí tuệ từng xây dựng nên đền đài và kinh kệ, nay đang dệt nên những mạng lưới và mã lệnh ngôn ngữ. Câu hỏi không phải là liệu chúng ta có nên sử dụng những công cụ này hay không, mà là làm thế nào để hiện diện trong chúng hay sử dụng chúng một cách thiện xảo.

Chánh Kiến, trong thời đại này, bắt đầu bằng lòng biết ơn. Việc nhận ra sự kỳ diệu từ trí tuệ của con người — nhịp đập của trí tưởng tượng đã tạo ra cả ngọn lửa lẫn sợi cáp quang — vốn dĩ đã là một hình thái của sự thức tỉnh. Tiếp đến là Chánh Tinh Tấn, để sử dụng những thứ quyền năng mà không bị chiếm hữu bởi chúng. Chánh Ngữ cần phải được làm mới lại, bởi ngôn từ của chúng ta giờ đây đi xa hơn cả nhận thức của chính mình. Nói lời chân thực trong thế giới kỹ thuật số chính là thực hành sự tiết chế và cẩn trọng, là ghi nhớ rằng mỗi thông điệp đều mang theo sức nặng của ý niệm.

Chánh Mạng nhắc nhở chúng ta rằng làm việc với công nghệ vẫn là công việc của con người. Một dòng mã, một bản thiết kế, một bài đăng, hay một lựa chọn thuật toán — tất cả đều phản chiếu một hình thái đạo đức. Sống đúng đắn trong bối cảnh này là xây dựng những hệ thống giúp làm sáng tỏ thay vì gây mê lầm, là phụng sự sự sống thay vì thao túng nó. Công cụ vốn dĩ trung tính. Chính cách ta sử dụng mới biến chúng thành Chánh pháp hay là sự mê vọng.

Tuệ giác của Đức Phật không nhằm chống lại sự sáng tạo. Ngài hướng tới sự thức tỉnh ngay trong lòng sự sáng tạo đó. Điều này vẫn vẹn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Nhiệm vụ của chúng ta không phải là lựa chọn giữa rừng xanh hay màn hình, mà là tìm thấy điểm tĩnh lặng kết nối cả hai.

Sự Sáng Suốt Trong Kỷ Nguyên Của Những Mã Lệnh

Đức Phật dạy rằng thức tỉnh không phải là sự trốn chạy, mà là sự chứng ngộ — là nhìn nhận vạn vật đúng như bản chất của chúng. Giáo lý ấy vẫn vẹn nguyên giá trị trong thời đại của những mã lệnh này. Thức tỉnh vào lúc này chính là nhìn thấu cả nỗi sợ hãi lẫn sự mê hoặc đang bao trùm lấy công nghệ, để đối diện với nó bằng một trái tim sáng suốt và đáp ứng nhiệt tình.

Chúng ta không hề sinh lầm thời. Chúng ta đang sống trong một thời đại rực rỡ và cũng đầy những nhiễu nhương. Những cỗ máy của thời đại này thật kỳ diệu, chúng được sinh ra từ chính cái xung năng sáng tạo đã từng tạc nên những pho tượng, vẽ nên những biểu tượng thần thánh, và chép lại những bộ kinh dưới ánh nến. Nguy hiểm không nằm ở sự phát minh, mà ở chỗ chúng ta đánh mất chính mình trong đó. Thử thách của chúng ta là phải ghi nhớ rằng: sự sáng suốt không đến từ những gì chúng ta xây dựng nên, mà đến từ cách chúng ta nhìn nhận thế giới này.

Sự tĩnh lặng vẫn luôn hiện hữu nơi đây, dù rằng cần một nỗ lực kiên định hơn mới có thể tìm thấy. Nó nằm trong khoảng lặng trước khi ta hồi đáp, trong hơi thở trước khi ta gõ phím, và trong lựa chọn ngước nhìn lên khỏi màn hình để nhận ra thế giới vẫn đang tiếp diễn. Trung đạo vẫn chưa từng thay đổi. Đó vẫn luôn là con đường để trở về — không phải trở về với quá khứ, mà là trở về với sự hiện diện. Nếu chúng ta có thể mang sự hiện diện ấy vào trong những tạo tác của mình, thì ngay cả những cỗ máy cũng có thể giúp ta nhớ lại ý nghĩa thực sự của việc làm người./.

https://www.buddhistdoor.net/features/between-fear-and-faith-a-middle-way-to-deal-with-ai/