Namo tassa Bhagavato Arahato

Sammasambhuddhassa

Sammasambuddhamatulam

—sasaddhammaganuttamam
Abhivadiyabhasissam
—Abhidhammatthasaïgaham

Con thành kính đảnh lễ Bậc Toàn Giác Vô Song, giáo pháp tuyệt diệu, Tăng đoàn cao quý, và xin trình bày về những gì được dung chứa trong Vi diệu pháp (Abhidhamma).

Chú thích:

1.Abhidhammattha-Saigaha (Cẩm nang vi diệu pháp) là tựa đề của tác phẩm này. Theo nghĩa đen, Abhidhamma là “học thuyết cao siêu”, Attha có nghĩa là “các pháp”. Ở đây, Saigaha mang ý nghĩa là cẩm nang hay toát yếu. Tiếp đầu ngữ “abhi” được dùng với ý nghĩa vượt trội, vĩ đại, ưu tú, siêu việt, lỗi lạc v.v

2.Dhamma nghĩa là Pháp, là một thuật ngữ rất quan trọng, vốn xuất phát theo từ gốc “dhar”—nắm giữ, hổ trợ. Ở đây, thuật ngữ Pali được sử dụng với ý nghĩa học thuyết hoặc giáo thuyết. Theo Atthasalina[1], thì “abhi” chỉ cho “atireka”—cao siêu hơn, vĩ đại hơn, vượt trội hơn, cũng có nghĩa là “vissinnha”—lỗi lạc, siêu việt, đặc biệt, tuyệt vời.

Vi diệu pháp có nghĩa là học thuyết cao siêu, bởi vì giáo học này giúp chúng ta chứng đắc giải thoát hoặc bởi vì nó vượt trội hơn những lời dạy trong Kinh tạng và Luật tạng.

Trong Kinh tạng và Luật tạng, đức Phật đã sử dụng những thuật ngữ thông thường như con người, thú vật, chúng sanh v.v Ngược lại, trong Vi diệu pháp (Luận tạng), mọi thứ được phân tích tỉ mỉ và sử dụng các thuật ngữ rất cô động. Như nét đặc trưng được thực hiện liên quan tới phương pháp trị liệu, nó được gọi là Vi diệu pháp.

Do đó, trước hết, chủ yếu do ưu thế của các giáo thuyết, hoặc vì lợi ích giải thoát của chúng ta, và phương pháp trị liệu phân tích tuyệt vời, mà nó được gọi là Vi diệu pháp.

3.Luận tạng bao gồm bảy bộ: Dhammasaïganã, Vibhaïga, Dhàtukathà,
Puggalapa¤¤atti, Kathàvatthu, Yamaka and Paññhàna.

a) Dhammasaïganãganã—Bộ pháp tụ.

Tác phẩm này được chia làm bốn chương: Tâm Vương (Citta), Sắc pháp (Rupa), Tóm lược (Nikkhepa), Giải thích (Atthuddhara)

Bộ luận này giải thích 22 phân đoạn kệ ba câu đi liền nhau (Tika Matikas) và 100 phân đoạn kệ hai câu nối nhau (Duka-Matikas) hàm chứa cốt lõi của Vi diệu pháp. Phần chính yếu của tác phẩm này được dành riêng để giải thích ba câu đầu tiên -- Thiện pháp (Kusalā Dhamma), bất thiện pháp (Akusalā Dhamma) và bất định pháp (Abyākatā Dhammā). Theo số lượng, bộ này chứa hơn 13 bài, bao gồm 104,000 chữ.

b) Vibhaïga—Phân loại, bộ Phân tích

Bộ luận này được chia làm 18 mục. Ba mục đầu tiên đề cập tới uẩn (Khandha) , xứ (Āyatana) và giới (Dhātu-các yếu tố tạo nên vật chất hay sắc). Các mục khác đề cập đến chân lý (Sacca-sự thật), căn (Indriya-những khả năng kiểm soát), duyên khởi (Paccayākāra), niệm xứ (Satipaṭṭhāna),chánh cần (Sammappadhāna), thần thông (Iddhipāda-phương tiện thành tựu), giác chi (Bojjhañga-những yếu tố giác ngộ), thiền (Jhāna), vô lượng (Appamaññā), đạo (Magga), giới luật (Sikkhāpada), kiến giải (Paṭisambhidā), trí tuệ (Ñāṇa), đề mục phụ thuộc (Khuddakavatthu) và cốt lõi chân lý (Dhammahadaya).

Hầu hết các mục này đều gồm có ba phần—giải thích kinh, giải thích luận và phần vấn đáp. Bộ này có 35 bài kệ bao gồm 280,000 chữ.

c) Dhàtukathà—Luận giải về Giới, bộ Giới thuyết

Bộ luận này bàn thảo về các pháp dù bao hàm hay không bao hàm, dù liên kết hay không liên kết với các uẩn (khandha), cac xứ (ayatana) và các giới (dhatu). Bộ luận bao gồm 14 chương. Về số lượng, nó có 6 bài kệ gồm 48,000 chữ.

d) Puggalapaññatti —Bàn luận về các tính cách cá nhân, bộ Chế định

Theo phương pháp trình bày, bộ luận này cũng giống như kinh Tăng Nhất A Hàm (Anguttara Nikāya)trong Kinh tạng. Thay vì đề cập tới các pháp khác nhau, bộ luận này nói đến các tính cá nhân chất khác biệt. Luận này bao gồm 10 chương. Chương đầu trình bày về những cá tính đơn biệt. Chương hai nói tới hai cá tính. Chương ba trình bày về ba cá tính v.v Về số lượng, bộ luận này hàm chứa 5 bài kệ, bao gồm 40,000 chữ.

e) Kathàvatthu—Những điểm tranh luận, bộ Biện giải

Tác giả của bộ luận này là Thượng tọa Moggalliputta Tissa Thera (Mục-kiền-liên-tử-đế-tu), người đã thành công vang dội trong thời vua Dhammasoka (A Dục). Chính ngài đã chủ trì cuộc kiết tập kinh điển lần thứ ba tại Pataliputta (Panta) vào thế kỉ thứ ba trước công nguyên. Tại cuộc kiết tập đó, tác phẩm này của ngài được xếp vào Luận tạng (Abhidhamma Pinaka).

Trong tác phẩm Atthasàlinã chú thích rằng bộ luận này bao gồm 1000 bài kinh: năm trăm bài thuộc chính thống và năm trăm bài không thuộc chính thống. Về số lượng, luận này tương đương với bộ kinh Trường A Hàm (Dãgha Nikàya). Bộ luận này đề cập tới 216 mục tranh luận và được chia thành 23 chương.

f) Yamaka—Luận gồm những câu được xếp thành cặp, bộ Song Đối

Luận này được mang tên như vậy vì phương pháp lý giải đối đãi của nó. Từ đầu đến cuối, bộ luận này đều có hai câu đi cặp với nhau: một câu hỏi và một câu đối lại. Ví dụ, cặp đầu tiên của chương thứ nhất trong bộ luận này đề cập tới căn nguyên (căn, nguồn gốc) với lập luận như sau: “Có phải tất cả thiện pháp đều là thiện căn?” và “có phải tất cả thiện căn đều là thiện pháp?”.

Bộ luận này được chia làm 10 chương— căn (Mūla-cội rễ), uẩn (Khandha), xứ (Āyatana), giới (Dhātu-các yếu tố cấu thành vật chất, sắc), chân lý (Sacca -sự thật), pháp hữu vi (Saṅkhāra), thùy miên (Anusaya-tâm tánh tiềm ẩn ngủ ngầm trong luồng nghiệp của chúng sanh), tâm vương (Citta), pháp (Dhamma), và giác căn (Indriya-khả năng kiểm soát). Nếu xét về số lượng, luận này bao hàm 120 bài kệ gồm 960,000 chữ.

g) Paññhàna—Luận về quan hệ nhân quả, bộ Nhân duyên thuyết

Bộ này là một tác phẩm vĩ đại và quan trọng nhất của Luận tạng. Người kiên nhẫn đọc bộ luận này không thể không thán phục trí tuệ siêu việt và hiểu biết sâu sắc của đức Phật. Chắc chắn rằng để biên soạn ra bản luận uyên bác và tinh vi như thế, phải là một bậc kì tài thông minh xuất chúng.

Thuật ngữ Paññhàna được biên soạn với tiếp đầu ngữ “pa”có nghĩa là khác nhau và “ñhàna” tức là mối quan hệ hay điều kiện (paccaya). Sở dĩ luận này có tên như vậy bởi vì nó đề cập đến 24 hình thức quan hệ nhân quả, phân đoạn kệ ba câu (tika) và phân đoạn kệ hai câu (duka), đã được trình bày trong bộ Pháp tụ (Dhammasaïganã). Đây là phần cốt lõi của Vi diệu pháp (luận tạng).

Tầm quan trọng của bộ luận này cũng giống như bộ “Mahà Pakaraõa”, tác phẩm vĩ đại hoặc Đại Tạng, có thể được xác định tầm cở qua phân đoạn trong tác phẩm Atthasàlinã tuyên bố rằng: “và trong khi đức Phật suy nghiệm nội dung của bộ Pháp tụ (Dhammasaïganã), cơ thể của ngài không phát ra ánh hào quang, tương tự, khi suy nghiệm về năm bộ kế tiếp cũng như vậy. Tuy nhiên, tham cứu Đại tạng (tác phẩm vĩ đại), ngài bắt đầu suy nghiệm toàn bộ 24 mối quan hệ điều kiện nhân quả, sự biểu hiện v.v , trí giác toàn năng của ngài đã tìm thấy cơ hội của nó ở đó”[2].