Phật giáo và văn hóa hòa giải

Tạp chí Đạo Phật Ngày Nay số 6

• Tạp chí Đạo Phật Ngày Nay - số 06      Admin
• Tục hái lộc đầu Xuân: Đôi điều suy nghĩ      Đắc Thụ
• Lời vàng Phật dạy      Tịnh Tuệ sưu tầm
• Những phẩm chất làm nên sự siêu việt của người tu Phật      Quảng Tánh
• Lấy Phật pháp để hộ thân      Cư sĩ Nguyên Gíac
• Phật giáo là gì?      TT. Brahmavamso - Thích Nguyên Tạng dịch
• Đức Phật chữa lành nỗi đau của tôi      Nguyễn Hướng Dương
• Tình yêu      Minh Niệm
• Tĩnh tâm trong thế giới ảo      Lưu Đình Long
• Nghe Phật dạy về tình yêu      Hằng Nguyễn
• Hành trì căn bản của người niệm Phật      Hội Phật giáo Liên trì công đức - Thích Quảng Ánh dịch
• Chuyển nghiệp và vãng sinh cực lạc      Đại lão HT. Thích Trí Tịnh
• Tiêu sái ngàn đời      TT. Thích Thiện Hữu
• Nguyên nhân bạo lực học đường      Thượng tọa Thích Nhật Từ
• Gặp gỡ đức Pháp chủ Thích Phổ Tuệ      PGS. TS Hàn Viết Thuận
• Xuân về chốn tổ Vĩnh Nghiêm      Nguyễn Khải Hoàn
• Mùa Xuân qua những ngôi cổ tự độc đáo miền kinh Bắc      Nguyễn Văn Hưởng
• Vị trí nghệ thuật kiến trúc Phật giáo Trung Quốc trong nền kiến trúc cổ đại dân tộc Trung Hoa      Thích Tâm Mãn
• BOROBUDUR ngôi chùa Phật giáo lớn nhất thế giới      Hoang Phong
• Người dân Campuchia đón Tết với nữ thần đầu năm      Chu Mạnh Cường
• Tin tức Phật giáo thế giới      Hải Hạnh, Vân Phong lược dịch
• Đức Dalai Lama khuyên vượt qua căng thẳng      Hải Hạnh dịch
• Mái ấm gia đình      Minh Nguyên
• Lời đồn      Phan Minh Đức
• Phật giáo và văn hóa hòa giải      Trần Trung Phượng
• Đạo Bụt và nền đạo đức toàn cầu      Thiền sư Nhất Hạnh
• Nhạc sĩ Võ Tá Hân người phổ nhạc nhiều album Phật giáo nhất      Nhạc sĩ Võ Tá Hân
• Bồ đề đạo tràng (Bodhgaya)      Thạc sĩ Thích Phước Tiến
• Tư tưởng Phật giáo trong truyện dân gian người Việt Nam bộ      Nguyễn Văn Hiếu
• Xưng hô trong văn hóa giao tiếp Phật giáo Nam bộ      Phạm Hoài Phong
• Triết lý cà chua tomato      Khúc Đoan
• Về từ trăm năm      Bảo Chân
• Mời trăng      Đông Tùng
• Chùa trong resort      Hoàng Dũng Hùng
• Bạn đêm giao thừa      Tâm Không Vĩnh Hữu
• Cố chấp và khổ đau      Minh Tâm
• Nhận diện hạnh phúc      Minh Hạnh Đức
• Cho những hoang mang      Mạnh Khôi
• Câu chuyện con thằn lằn      GS. TS. Lê Văn Điền
• "Thế à?!"      Thu Nguyệt
• Điều cần biết khi tu thiền      TT. Dhammika - Bình Anson dịch
• Giây phút hiện tại đẹp tuyệt vời      Thích Trí Siêu
• Ăn chay ngày Tết      Tâm Diệu
• Những vấn đề về tim mạch kỳ III      Vũ Thụy
• Mì xào, sườn non ram      Diệu Cát Tường

Ta hiểu theo tinh thần Phật giáo, “Hòa giải không phải là thỏa hiệp với mê vọng và sự tàn ác, trái lại, hòa giải là chống đối thường trực với mọi hình thức mê vọng và tàn ác nhưng với tâm đại bi và cái nhìn siêu việt phe phái”.

Lý do và biện hộ

Thế kỷ của chúng ta hôm nay có thể khác với cha ông về nhiều phương diện: Chính trị, kinh tế, xã hội, khoa học, kỹ thuật… Trong phạm vi của đời người, chúng ta có thể chứng kiến biết bao nhiêu thay đổi, tốt có, xấu có đang diễn ra ở mọi ngõ ngách của thế giới trong từng giây phút. Đặc biệt những thay đổi trên phương diện khoa học kỹ thuật, nền văn minh vật chất đã và đang làm đảo lộn cuộc sống của biết bao người.

Bên cạnh những thay đổi lớn lao đó, có điều gần như không bao giờ thay đổi, đó là tình trạng bạo lực mà con người vừa là chủ thể tạo ra vừa là nạn nhân của chính hành động. Nếu có sự thay đổi thì chỉ từ hình thái bạo lực này sang hình thái bạo lực khác hoặc thay đổi theo từng phạm vi, tính chất, mức độ… chứ về bản chất, bạo lực không bao giờ thay đổi, mỉa mai thay nó luôn gắn liền với 'Bước tiến lịch sử'. Không ai có thể tính toán một cách chính xác cái gọi là nền 'Văn minh hiện đại' được xây dựng từ bao nhiêu yếu tố bạo lực, chắc chắn rằng nếu có thể số lượng hóa được thì các yếu tố bạo lực chiếm tỉ lệ không phải là ít. Chỉ tính riêng những yếu tố bạo lực đã được 'Vật chất hóa' thành những kho vũ khí khổng lồ của nhân loại thì đủ biết bạo lực có vai trò như thế nào trong đời sống lịch sử con người.

Ta hiểu theo nghĩa rộng, bạo lực không chỉ đơn thuần diễn ra trên bình diện xã hội, trong mối tương quan giữa con người với con người mà bạo lực còn xảy ra giữa con người với thiên nhiên, giữa con người với chính mình (có thể xem tự tử là một trong nhiều hình thái bạo lực). Không chỉ súng nổ, bom rơi, máu chảy mới có bạo lực mà còn tiềm ẩn và phát sinh ngay bên trong thế giới tư tưởng, khi ý tưởng bất tịnh vừa phát sinh hoặc từ trong sâu thẳm của thế giới tiềm thức, vô thức. Bạo lực theo một số quan niệm là một phần tất yếu thuộc về 'Bản chất tối tăm' của con người. 'Bản chất tối tăm' này được ngụy trang dưới nhiều hình thức và mỹ từ khác nhau, tuy có vẻ 'Văn minh' nhưng không thể che giấu được 'Bản chất bạo lực'.

Bình diện chính trị quốc tế đã thực sự trở thành sân khấu lớn của các quốc gia mà trong đó bạo lực là 'Trò chơi' thường được các quốc gia chấp vai một cách tự nguyện hoặc không tự nguyện. Bạo lực là thứ triết lý quốc phòng khá phổ biến trên thế giới hiện nay, theo đó 'Muốn có hòa bình phải chuẩn bị chiến tranh'(!!). Điều đó đã nói lên tất cả: Hòa bình không phải là tái lập các giá trị nhân đạo và lý tưởng đạo đức của con người mà chỉ có ý nghĩa đơn thuần là im tắt tiếng súng trong khoảng thời gian giữa hai cuộc chiến. Hòa bình thật sự có giá trị vĩnh cửu được đặt trên nền tảng đạo đức vững chắc vẫn còn là lý tưởng xa vời trong thế giới mà bạo lực đang là dòng chảy chủ đạo.

Văn hóa hòa giải 'Đối trị' nền văn hóa bạo lực

Theo lôgíc thông thường, để đối trị với nền văn hóa bạo lực đang phổ biến khắp nơi trên thế giới, không có con đường nào khác hơn là xây dựng và phát triển nền văn hoá hoà giải ở các cấp độ và bình diện khác nhau, không chỉ ở bề rộng mà còn ở chiều sâu. Đức Phật đã dạy: “Oán không diệt được oán, chỉ có tình thương mới diệt được oán”. Bạo lực không bao giờ có thể dập tắt được bạo lực một cách hoàn toàn và triệt để, chỉ có hòa giải sâu sắc đặt trên căn bản của hiểu biết và từ bi mới có thể đi đến chấm dứt hoàn toàn bạo lực và thiết lập nền hòa bình vĩnh cửu.

Ta hiểu theo tinh thần Phật giáo, “Hòa giải không phải là thỏa hiệp với mê vọng và sự tàn ác, trái lại, hòa giải là chống đối thường trực với mọi hình thức mê vọng và tàn ác nhưng với tâm đại bi và cái nhìn siêu việt phe phái” (Thiền sư Thích Nhất Hạnh - Trái tim mặt trời). Hòa giải, hiểu đúng ý nghĩa cao quý của từ này, không phải là chiến thuật đối phó có tính chất tạm thời hoặc dấu hiệu hèn yếu của người 'Không có lập trường' mà thực chất nó thể hiện cái nhìn sâu sắc 'Trùng trùng duyên khởi' về con người, cuộc đời, thế giới, cái nhìn siêu việt mọi quan điểm, lập trường, “Ôm trọn được cả thực tại nhân loại trong lòng như gà mẹ ấp ủ những gà con của mình dưới hai cánh xòe rộng” (Thích Nhất Hạnh).

Ta hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa hòa giải là cấu trúc lớn được xây dựng trên ba cột trụ chính hoặc ba phương thức hòa giải chủ yếu như sau:

Hòa giải giữa cá nhân với bản thân

Đây chính là phương thức hòa giải có tính chất cơ bản nhất, làm nền tảng vững chắc cho các phương thức hòa giải còn lại. Chiến tranh bắt đầu từ sự xung đột, mâu thuẫn và khủng hoảng từ bên trong tâm thức của con người thì chấm dứt chiến tranh và tái lập hòa bình cũng phải bắt đầu từ bên trong tâm thức. Nền hòa bình bền vững chỉ có thể đạt được trên căn bản của hòa giải đích thực giữa con người với con người, hòa giải đích thực gắn liền với hòa giải ở bên trong từng cá nhân. Đó chính là ý nghĩa của câu: “Tâm bình thế giới bình”. Con đường tu tập và chuyển hóa của các tôn giáo, đặc biệt là đạo Phật, hiểu theo ý nghĩa nhất định, chính là con đường hòa giải có tính chất tâm linh sâu sắc.

Hòa giải giữa con người với con người

Ta sẽ ảo tưởng và thơ ngây khi cho rằng có thể loại bỏ ra khỏi đời sống nhân loại tất cả mâu thuẫn và xung đột. Có trường phái triết học cho rằng mâu thuẫn và xung đột là nguồn gốc, động lực của quá trình phát triển lịch sử. Xã hội sẽ bi thảm nếu cho rằng tất cả mâu thuẫn, xung đột của con người chỉ có thể giải quyết được bằng bạo lực. Tôn giáo chân chính không thể chủ trương bạo lực hoặc tạo ra những điều kiện để bạo lực phát sinh, tôn giáo chân chính phải luôn đề cao tinh thần và ý thức hòa giải, nhất là trong môi trường luôn nảy sinh ra những tình thế có tính chất cực đoan như hiện nay. Vì thế Phật giáo là nhân tố quan trọng, là chất xúc tác làm khởi động và thúc đẩy tiến trình hòa giải giữa con người với con người.

Hòa giải giữa con người với thiên nhiên

Hiện nay, nền văn minh vật chất phát triển không ngừng, trong đó có 'Chủ nghĩa tiêu thụ', thiên nhiên đang ngày càng trở nên xa lạ và thù địch với con người. Chưa ai biết được khủng hoảng môi trường sẽ dẫn loài người đến đâu, chúng ta không đưa ra và áp dụng các giải pháp hữu hiệu để giải quyết thì chắc chắn hậu quả sẽ rất thảm khốc, đe dọa ngay chính sự tồn vong của loài người. Ta áp dụng bất cứ giải pháp nào đi nữa, từ chính trị, pháp luật, giáo dục cho đến khoa học, kỹ thuật, kinh tế thì tất cả phải xuất phát từ nền tảng tư tưởng chung, là tạo ra sự hòa giải sâu sắc giữa con người với thiên nhiên. Con người không nên chỉ 'Chinh phục', 'Khai thác' thiên nhiên mà còn phải biết chăm sóc, hòa giải với thiên nhiên, hiểu được và cảm thông với thiên nhiên, bà mẹ vĩ đại nhất của con người.

Bốn cột trụ xây dựng văn hóa hòa giải

Chúng ta muốn giải quyết những mâu thuẫn có tính chất cơ bản nói trên của loài người, cần hiểu những giải pháp phiến diện, từng phần như chính trị, kinh tế tuy quan trọng nhưng không thể giải quyết vấn đế một cách triệt để. Những giải pháp cục bộ cần thiết, không thể thiếu nhưng chúng cần được bổ sung bằng những giải pháp văn hóa, đặc biệt là tôn giáo. Không tôn giáo chân chính nào mà không trực tiếp hay gián tiếp đề cao tinh thần hòa giải theo đúng ý nghĩa sâu sắc nhất của từ này. Đặc biệt trong Phật giáo, có thể nói “Từ bi hỷ xả” là bốn cột trụ chính để xây dựng trên đó tòa nhà hòa giải thật vững chắc, chữ BI trong Phật giáo cũng gắn liền với chữ TRÍ, hai điều kiện tối cần yếu, bổ sung cho nhau để đi vào tòa nhà pháp thân và xây dựng nền văn hóa hòa giải cho con người.

Văn hóa hòa giải không thể chỉ là sản phẩm của ý thức hệ duy nhất, có tính chất độc tôn, được hình thành từ sự tôn trọng lẫn nhau giữa các truyền thống, các nền văn minh, văn hóa khác nhau, dù đó là nền văn minh, văn hóa đã từng mâu thuẫn và xung đột trong suốt chiều dài lịch sử.

Thế giới còn đầy dãy hận thù và bạo động, việc đề xướng, tạo điều kiện cho các yếu tố và hạt giống của nền văn hóa hòa giải nẩy mầm và phát triển tươi tốt không phải là việc dễ dàng. Chúng ta giải quyết những vấn đề nan giải nói trên, không có con đường nào khác ngoài hòa giải như đã trình bày sơ lược ở trên. Đó là một trong những thách đố văn hóa lớn nhất được đặt ra, trong đó có dân tộc Việt Nam.