Phật giáo Hòa Hảo

Đức Huỳnh Phú Sổ

Phật giáo Hòa Hảo là một hệ phái của Phật giáo chính thống, phát sanh do thời cuộc, mục đích hướng dẫn quần chúng Học Phật tu Nhân hành thiện, giải trừ mê tín dị đoan. Một tôn giáo nội sinh mang sắc thái thuần túy dân tộc, ảnh hưởng màu sắc Nam bộ, thích hợp với quần chúng bình dân.

Trên mãnh đất Việt Nam, ngoài Tam giáo đồng lưu, năm thế  kỷ qua, sự có mặt của Kyto giáo được tồn tại trong một cơ chế chặt chẽ cũng xác định một vị thế khiêm tốn trong lòng dân tộc. Trong khi đó, Phật giáo tồn tại hàng ngàn năm trên mãnh đất màu mỡ, cũng phát triển qua nhiều hình thức tông môn chi phái, trong đó, Phật giáo Hòa Hảo là một trong những tôn giáo nội sinh thuần túy dân tộc tính, đâm chồi bén rễ sâu rộng trong khu vực miền Tây Nam bộ. 

Giáo chủ: 

Đức Huỳnh Phú Sổ, sinh 15/11/1920 ( 25/11/Kỷ Mùi) tại làng Hòa Hảo. Thân phụ là Huỳnh Công Bộ. Tín đồ thường gọi là Đức Thầy. bẩm sinh là một cậu bé ốm đau bệnh hoạn. Ngài được thân phụ cho ăn học đến bậc sơ học Pháp Việt tại trường Huyện. Ngài tính trầm lặng, thích chốn thanh vắng, có tài thi phú. Thông minh và bén nhạy. Ngài lên núi Cấm tìm thầy chữa bệnh, do duyên lành, ngài thụ giáo với Đức Phật thầy Tây An, tục danh là Đoàn Minh Huyên, nguyên là giáo chủ phái Bửu Sơn Kỳ Hương. 

Hoàn cảnh xã hội:

Đầu thế kỷ XX, đất nước đang bị hai thế lực Pháp- Nhật xâm chiếm. Xã hội bất an, tôn giáo như Phật Khổng đứng trước nguy cơ đen tối bởi áp lực của văn hóa phương Tây và tôn giáo La Mã bành trướng. Giới trẻ nghiêng về Tây học, nho giáo co cụm, các đồ Nho và sư sãi gắn bó nhau để tìm lối thoát thích ứng với trào lưu. Các chùa am đa phần còn lại các sư cụ chỉ biết chữ Hán.Tín đồ vì cuộc sống mới và kinh tế căng thẳng cũng ít đến chùa.Phật giáo biến thành tôn giáo phục vụ cho ma chay, vì thế, các sư biến thành thầy tụng để không bị loại trừ ra khỏi sinh hoạt cộng đồng. Muốn duy trì ngôi chùa tồn tại với thôn làng, các sư không có người thừa kế, buộc phải lập gia thất, sống tự lập  trên những thửa ruộng có sẳn; dần dà, các sư biến thành hình ảnh quen thuộc khi quá thân cận gần gủi với quần chúng trong đám cúng làng xã, ma chay tộc họ. Càng ngày, Phật giáo càng chìm sâu vào mê tín, Lúc bấy giờ tu sĩ Phật giáo chưa bắt kịp trình độ thế học, không đủ cơ hội phổ biến sâu rộng trong lớp trẻ tân học, vì thế khó thích nghi với sinh hoạt xã hội mới. Trước những áp lực lớn về chính trị, tín ngưỡng, tôn giáo trong buổi giao thoa tân cựu, để linh hoạt hóa  và xã hội hóa đạo Phật, Đức Huỳnh Phú Sổ thừa mệnh thiên cơ đứng ra hành đạo, lập đạo, hướng dẫn quần chúng trì niệm Lục Tự Di Đà theo pháp môn Tịnh độ.Ngái áp dụng lối truyền bá rất bình dị bằng thơ văn dễ hiểu. Nhân lúc trị bệnh cho quần chúng, ngài khuyến phát nhân dân tu tập, chẳng bao lâu, Phật giáo Hòa Hảo phát triển sâu rộng tại miền Tây Nam bộ.

Ngài chọn ngày 18/5/kỷ Mão làm ngày khai đạo, tức vào năm  1939. Ngài là vị giáo chủ trẻ nhất khi chưa tới 20 tuổi, Từ đó, làng Hòa Hảo tỉnh An Giang là nơi khởi xuất của đạo Phật Việt Nam, gọi là Phật giáo Hòa Hảo hay còn gọi là Đạo Hòa Hảo. 

Xu thế  chính trị:

Giữa hai thế lực ngoại xâm, Ngài tạm thời chọn giải pháp thân Nhật để  chống Pháp, vì thế có lần bị Tây bắt nhốt; Ngài liên kết được một số nhân vật chính trị thân Nhật ủng hộ lực lượng Hòa Hảo. Sau khi Ngô Đình Diệm chấp chánh, lực lượng của Ba Cụt ( Lê Quang Vinh), Năm lửa ( Trần văn Soái ) lần lượt bị tiêu diệt. Sau 1963, Phật Giáo Hòa Hảo củng cố tổ chức, hệ thống hóa cơ sở từ Trung ương trở xuống cấp huyện xã. Năm 1946,Đức Thầy cũng thành lập tổ chức chính trị để đáp ứng nhu cầu thời cuộc như Việt Nam Dân Chủ Xã Hội Đảng, Việt Nam quốc gia độc lập đảng, Thành lập đội quân mang tên Nghĩa quân Cách Mạng Vệ Quốc Liên đội Nguyễn Trung Trực…Do nội bộ bất đồng mà Phật Giáo Hòa Hảo chia làm ba nhóm, một do Lương Trọng Tường, một do Huỳnh văn Nhiệm, rồi Lê Quang Liêm tách ra từ nhóm Lương trọng Tường vào năm 1972. Tuy vậy, Phật Giáo Hòa Hảo cũng đã thành lập được một Đại học Hòa Hảo và sáu trường trung học phổ thông cùng hai bệnh viện. 

Hệ thống giáo lý:

Ngài soạn cuốn Thi Văn giáo lý Sấm giảng gồm 6 tập:

Sấm khuyên người đi tu niệm 

• Kệ giảng người khùng
• sấm giảng
•   Giác mê tâm kệ
• khuyến thiện
• những điều sơ học cần thiết của người  tu hiền.

Nội dung là học Phật tu nhân. Phần giáo lý được giản lược dễ hiểu để hướng dẫn tín đồ ăn ở hiền lành làm thiện. Chủ trương thực hiện tứ ân của Tứ Ân Hiếu nghĩa do Đức Phật thầy Tây An khởi xướng,- ân tổ tiên – ân đất nước – ân đồng bào nhân loại và ân Tam bảo. Chủ trương vừa học Phật vừa tu nhân để lập công bồi đức thành bậc hiền nhân. Đạo Hòa Hảo chủ trương hành thiện xã hội hơn là đi chùa lễ bái. Ngày nay tín đồ bắt tay  vào công tác từ thiện như bếp ăn tình thương, làm cầu đóng giếng, cấp học bổng, cứu trợ bệnh nhân nghèo, xây nhà tình thương…vì thế nghi lễ tôn giáo rất đơn giản và việc ma chay cưới hỏi cũng đơn giản. Họ dồn lực lượng thực hiện việc công ích thực tiển hơn.

Hòa Hảo là một tôn giáo không có tu sĩ, không có giáo phẩm. Đồng đạo đề cử người đứng ra lo việc  đạo  tại các cơ sở địa phương gọi là  chức sắc. Cũng không có thờ thượng cốt. Tín đồ tin Phật và thờ cúng tổ tiên hoặc các anh linh tiền hiền có công với đất nước mà không nặng về thần thánh. Ngoài bàn thờ chính trong nhà còn có bàn thờ Thông thiên, chỉ cúng hoa và nước trắng. Đọc Sấm giảng và niệm Di Đà để tĩnh tâm. 

Ngày lễ  trong năm:

Tết Nguyên  Đáng

Rằm Thượng Nươn

Lễ Phật  Đản

Lễ khai đạo 18/5

Rằm tháng bảy

Vía Đức Phật thầy Tây An  12/8

Rằm tháng 10

Vía Di Đà rằm tháng 11

Sinh nhật  Đức Thầy 25/11

Phật thành đạo 8/12 

Tóm lại, Phật giáo Hòa Hảo là một hệ phái của Phật giáo chính thống, phát sanh do thời cuộc, mục đích hướng dẫn quần chúng Học Phật tu Nhân hành thiện, giải trừ mê tín dị đoan. Một tôn giáo nội sinh mang sắc thái thuần túy dân tộc, ảnh hưởng màu sắc Nam bộ, thích hợp với quần chúng bình dân. Thời gian ngắn đã củng cố giáo quyền lẫn chính quyền có quân đội.Mang tinh thần dân tộc. Sau ngày thống nhất tổ quốc, Hòa Hảo chuyên tu và làm từ thiện xã hội. Tín đồ phần lớn phát triển quanh vùng Tứ giác Long xuyên và một số vùng phụ cận ở miền Tây Nam bộ.