Chùa Bửu Minh, Tâm Huyết Một Người Tu

Muốn cho nghệ thuật mãi mãi tồn tại trong cuộc đời này người nghệ sĩ phải sống hết mình cho nghệ thuật. Luôn khám phá tìm tòi, tư duy sáng tạo,

Không rập khuôn, dễ dãi, không xưa bày nay làm, mà phải luôn đột phá, không đi trên con đường sáo mòn của cổ nhân. Có quyền làm hay hơn cổ nhân nhưng tuyệt đối không lập dị. Với ý tưởng đó tôi đã đi rất nhiều, đi hành hương đi du lịch tìm kiếm cái mình đang cần. Một ngày đẹp trời tôi đã tìm đến phố núi Pleiku, tìm thăm những ngôi chùa cổ, chùa nổi tiếng. Được biết có một ngôi chùa cổ cách  thành phố Pleiku 15 km, có tượng Phật nằm sơn màu lam tím mà nhiều người khen là nghệ thuật. Tâm trạng háo hức, tôi nghĩ nên tìm thăm một lần cho biết, biết đâu nghệ thuật lại ẩn tàng trong cô tịch, trong thâm sơn cùng cốc thì sao?

 
Một: Từ thành phố Pleiku đi về tỉnh Kon Tum, quốc lộ 14, về hướng bắc du khách đi đến cây số thứ 13 thì dừng lại, nơi đây có công ty chè Biển Hồ, rẽ về phía mặt trời mọc khoảng 2 km thì đã thấy tháp chùa Bửu Minh vươn lên cao như đầu chim phượng hoàng khổng lồ trong bầu trời trong xanh, có chút mây trắng vờn quanh, từ đầu thôn 02 ( trước đây thôn này gọi là xóm Trại Mộ) đi khoảng 1 km nữa thì đến chùa Bửu Minh.

Đường đến chùa

Một góc chùa Bửu Minh

Đầu đao mái chùa

Mặt hông chùa Bửu Minh

Hai : Cũng  từ Thành Phố Pleiku du khách đi về hướng Kon Tum , đến cây số mười rẽ phải, vô
đường Lê văn Sĩ vài trăm mét sẽ gặp một cây cầu bê tông, nhìn về bên phải cầu là hồ TơNưng, du khách đến Pleiku mà không ghé thăm hồ TơNưng thì cũng như chưa đến, Từ cầu bê tông nếu đi thẳng sẽ gặp một cây cầu treo, du khách không qua cầu treo, mà rẽ sang tay trái đi trên bờ đập , đi vài trăm mét sẽ gặp một hàng thông, được trồng từ thời Pháp đến vùng này thành lập đồn điền trà Biển Hồ, tuổi của hàng thông khoảng 90 năm, có lẽ trong tỉnh Gia Lai, còn lại con đường này cổ xưa và đẹp nhất, đi dưới hàng thông không khí mát rượi như đi dưới trời Đà Lạt.Từ đầu hàng thông du khách đã thấy tháp chùa Bửu Minh sừng sững vút cao, có những nhánh thông loà xoà ở tiền cảnh, trông tháp chùa như một một ngôi tháp chùa Nhật.
Trước khi tìm hiểu về ngôi chùa cổ Bửu Minh, chúng ta cũng nên biết qua một chút tiểu sử của vị Sư Trụ Trì, người đã đem hết cả tâm huyết  đời mình để trùng tu xây dựng chùa trở lại.

Sư là đệ tử Hòa Thượng Thích Từ Hương, viện chủ chùa Bửu Nghiêm, thành phố Pleiku, quê quán tỉnh Bình Định, sinh trưởng tại xóm Trại Mộ, xã Biển Hồ, nhà cách chùa non cây số. Đi tu năm 14 tuổi cũng tại chùa Bửu Minh này, vắng chùa khoảng 15 năm để du phương học đạo, sau đó trở về chùa chèo chống, vượt qua những giai đoạn khó khăn nhất, để hoàn thành tâm nguyện mình là trùng tu kiến tạo lại, nơi đầu tiên mình đến tu học. Đàm đạo với Sư, tôi cố tìm hiểu nhưng Sư không nó rõ tuổi của mình, Sư nói Sư trên năm mươi, và dưới sáu mươi ( năm 2010). Sư có làm thơ, viết văn, biên tập chính cho trang nhà http://www.chuabuuminh.vn . Sư không học kiến trúc, điêu khắc chính quy, chỉ tự học, nghiên cứu ở sách vở, thư tịch và trong thực tế. Tuy vậy Sư đã có một kiến thức khá vững chải về kiến trúc, toàn bộ công trình xây dựng chánh điện chùa Bửu Minh và các pho tượng Phật lộ thiên, tượng phù điêu trong chùa là do Sư chỉ đạo, hướng dẫn phương cách cho thợ làm, bằng niềm đam mê, kỹ tính, yêu thích nghệ thuật Sư đã để lại cho chùa Bửu Minh những tác phẩm hết sức giá trị. Chúng ta sẽ tìm hiểu lần lượt các công trình, nhưng trước hết là tìm hiểu tiểu sử chùa.

Chùa toạ lạc tại xã Nghĩa Hưng, huyện Chưpăh, tỉnh Gia Lai. Chùa thường được gọi là chùa Biển Hồ Trà.        Chùa nguyên là “Chùa Phật học” do ông Nguyễn văn Khanh vận động thành lập và thỉnh Hoà Thượng Thích Từ Vân ở tỉnh Kon Tum xuống khai sơn vào khoảng năm 1935 -1936. Năm 1961, chùa được Phật tử địa phương xây dựng lại, mang tên “Chùa Bửu Minh”. Từ năm 2003, Sư đã tiến hành đại trùng tu. Ngôi chùa kiến trúc hiện đại, quy mô to lớn, diện tích ngôi chánh điện mới là 520m2, cao 47m25, mái chùa có dáng dấp mái nhà rông Tây nguyên.

Từ đầu thôn 02 ( xóm trại mộ cũ ) nhìn về chùa Bửu Minh ta chỉ thấy tháp chùa, vươn lên trời xanh, như đầu con chim phượng hoàng, đến gần mới thấy giống hơn nữa. “Chùa Byodoin (Bình Đẳng viện) được xây dựng vào năm 1053 cách Kyoto chừng 50 km, cũng có lầu phượng hoàng”. Quan sát kỹ ta thấy ba mái tháp khoảng cách cân đối, tuy mái bằng bê tông cốt thép nhưng rất mềm, mái cong mềm như mũi chiếc ghe độc mộc, cả ba mái tháp độ cong mềm giống nhau. Chùa hình chữ nhật 23m x 27m do vậy gần như hình vuông, chỉ có một đòn giông, nên mái xoè ra rất to, và mạnh, thoáng trông giống như kiến trúc chùa Nhật Bản. Chùa Nhật thường là mái xoè ra rất nhiều, dù là kiến trúc gỗ. Độ dốc mái chùa Bửu Minh 45 độ, dốc khá nhiều trông tựa mái nhà rông Tây Nguyên, kiến trúc cổ chùa Việt Nam không có kiểu này. Chùa hai gian, ba gian, năm gian, thậm chí có cả chùa trăm gian, nên thường có rất nhiều đòn giông, chia nhiều gian và nhiều đòn giông nên mái chùa nhỏ, không thấy được cái hoành tráng đồ sộ của ngôi chùa. Mái chùa Bửu Minh, bộ mái phơi ra, đứng gần vẫn thấy toàn bộ mái. Từ sáu trụ góc chính, mái chìa ra 3m, chùa Việt  ít có chùa nào đổ bê tông và đưa mái ra 3m. Trong thời gian chùa Bửu Minh thi công Hoà Thượng Thích Giác Viên, viện chủ chùa Pháp Lâm (tỉnh hội Đà Nẵng) đã đưa kỹ sư, kiến trúc sư từ Đà Nẵng vào tham quan tìm hiểu mái chùa Bửu Minh. Chính mái chùa có độ dốc như nhà rông, cọng với  sáu đầu đao góc vươn ra nhiều nên rất giống thân chim phượng hoàng.
Các đầu đao không khắc chạm nguyên con rồng như chùa Huế, mà chỉ điêu khắc đầu rồng, kiểu đầu rồng chùa Tây Phương - Hà Tây. Đầu rồng độ cong rất mềm, kế đầu rồng là cá hoá long, mô típ giống góc mái chùa Một Cột Hà Nội. Xung quanh cổ lầu Sư trang trí chữ Án Ma Ni Bát Di Hồng (chữ Phạn) nằm trong hoa sen.
Tháp vuông ba mái nằm phía sau đòn giông, mọc vút lên cao, từ xa nhìn chỉ thấy ba mái tháp, tháp và chùa cùng liên kết với nhau hài hòa.Tính từ mặt đất lên đến đỉnh tháp thờ xá lợi Phật chiều cao là 47 mét 25. Tổng thể chùa Bửu Minh hoành tráng, nhưng cân đối, được như vậy ta mới thấy sự lao nhọc, bền bỉ đeo đuổi sáu năm trời của Sư Trụ Trì đối với công trình xây dựng. Bản vẽ là ý tưởng của Sư, tìm tòi lục lạo trong nhiều tài liệu kiến trúc, trong nước, ngoài nước, tổng hợp rất nhiều tư liệu để nảy sinh ra một ý tưởng, một kiểu dáng rất lạ so với truyền thống kiến trúc cũ của chùa Việt Nam, nhưng không lập dị một chút nào. Chùa Bửu Minh không giống một ngôi chùa nào trong nước, lại càng không giống những ngôi chùa ở các nước Phật giáo Á Đông. Và tôi đã hiểu được vì sao Sư điêu khắc trong phòng khách của Sư bốn câu thơ, Sư nói Sư chỉ sưu tầm thôi, bài thơ đó là của cổ nhân:

Khi đi tham quan các chùa miền Bắc, Sư thấy thờ quá nhiều tượng, nên không gian nội điện đã choán rất nhiều diện tích, vài chục người tham dự lễ đã thấy chật chội. Nội điện chùa Bửu Minh Sư không thờ nhiều: Gian chính thờ tượng Đức Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni, bằng đá cẩm thạch trắng cao hơn 3m, phía trước và thấp hơn là tượng Bồ Tát Quan Thế Âm, phục chế lại từ nguyên mẫu tượng Bồ Tát chùa Bút Tháp - Bắc Ninh, bằng gỗ mít, cao gần 3m. Pho tượng này làm tại làng Sơn Đồng - Hà Tây. Sư đã đi ra Hà Tây nhiều lần để trò chuyện, động viên thợ điêu khắc, tóm lại nói theo cách nói của Sư là thổi hồn cho tượng. Hai gian bên tả hữu là thờ tượng Bồ Tát Địa Tạng, Bồ Tát Quan Âm bằng gỗ mít, một tượng làm tại làng Sơn Đồng, một tượng làm tại làng Võ Lăng (Hà Tây) chiều cao mỗi tượng cao gần 4m. Hai phía bên vách trước tượng Bồ Tát Quan Âm, Bồ Tát Địa Tạng là hai pho tượng Bồ Tát Văn Thù, Bồ Tát Phổ Hiền điêu khắc nổi bằng xi măng, cốt thép, làm theo kiểu âm tường nên không chiếm diện tích xử dụng. Phía trước tiền sảnh Sư cho điêu khắc nổi tượng Hộ Pháp, tượng Tiêu Diện Đại Sĩ. Không hiểu Sư đã tìm mẫu tượng Tiêu Diện Đại Sĩ ở đâu, từ đâu, mà không giống tượng Đại Sĩ nào trong nước. Trông rất oai vệ như một võ tướng, na ná giống tượng Thiên Vương của các chùa Nhật Bản. Hai pho tượng Tiêu Diện Đại Sĩ và Hộ Pháp, Sư thiết kế ban thờ ép sát vô nên vẫn không chiếm diện tích sử dụng.
Màu sắc Sư sử dụng để sơn trụ cột, kèo, xiên, trính, đều sơn bằng màu nâu, màu gỗ, tường màu  ruốc nhạt nên trông chùa sáng, không u tịch. Những bức hoành phi, bao lam,cửa võng, rồng ngậm bảo cái che trên đầu Phật, phù điêu chạm trổ…. sơn màu truyền thống theo chùa miền bắc là màu đỏ sẫm, màu vàng. Màu sắc Sư dùng bên trong chánh điện không loè loẹt, sặc sỡ, nên khách thập phương có cảm giác ấm cúng.
Điểm rất lạ, rất khác là bên trong nội điện, sau lưng pho tượng Đức Thế Tôn là một con rồng, thân uốn lượn trong tư thế rất duyên, đắp nổi trong tường, rồng ngẩng cao đầu, hả miệng ngậm bảo cái che trên đầu Phật, bảo cái hình lục giác, hai mái, điêu khắc bằng xi măng, có sắt thép nhỏ bên trong, bảo cái thực hiện rất kỳ công, tỷ mỷ từng chút một, thoáng trông giống như bằng gỗ. Đây là một ý tưởng rất lạ, treo bảo cái trên đầu Phật, đây đó chúng ta có thấy, còn để rồng ngậm bảo cái có lẽ xưa nay chưa ai thực hiện. Trần dưới của từng tháp thứ nhất Sư điêu khắc một Mạn Đà La Tây Tạng, có chữ Án Ma Ni Bát Di Hồng.
Sư có nói: “Chánh điện mà thờ phượng không đúng cách, sẽ không có sự linh thiêng. Thờ phượng trang trí, xử dụng màu sắc, ánh sáng trong nội điện phải có sự nghiên cứu. Phải cẩn trọng khi bắt hào quang, thắp sáng, vị trí của từng pho tượng, nếu đúng cách, thập phương phật tử lễ bái, chiêm ngưỡng sẽ tập trung tinh thần, lời cầu nguyện  sẽ được giao cảm”. Nghe sư giảng giải, tôi mới ngộ ra, thật là tử công phu khi xây dựng một ngôi chùa theo cung cách  của Sư.

 Đại Hùng Bảo Điện

Pho tượng Kim Thân Phật Tổ lộ thiên tại chùa Bửu Minh được Sư và anh Bảy Cảo thực hiện trong thời bao cấp. Sư đã lấy mẫu từ hai pho tượng Phật lộ thiên đẹp nhất của đất nước về tham khảo, đó là Kim Thân Phật Tổ ở Vũng Tàu, và Kim Thân Phật Tổ ở đồi Trại Thuỷ Nha Trang. Pho tượng rất hoàn chỉnh cân đối, gương mặt Phật không khác bao nhiêu so với gương mặt Phật lộ thiên ở Vũng Tàu, điểm đáng chú ý của pho tượng này là gương mặt Phật rất có hồn, có thần. Sư kể lại thời gian thi công pho tượng này Sư đã luôn căn dặn nhắc nhở người thợ ăn chay nằm đất suốt bốn tháng, ngày đêm luôn nghĩ tưởng đến Phật. Phật lộ thiên nhưng rất tiếc hơi nhỏ. tượng chỉ cao 5m, tính cả toà sen. Toà sen Phật lộ thiên tại chùa Bửu Minh cánh sen nở ra mềm mại, chứ không ép sát vào đài như ở tượng Kim Thân Phật Tổ Vũng Tàu.

Kim Thân Phật Tổ chùa Bửu Minh

Tượng Phật nằm chùa Bửu Minh thực hiện năm 2006, pho tượng có chiều dài 11 mét, bằng bê tông cốt thép, do Sư cùng với anh Bảy Cảo điêu khắc ( người thợ đã cùng Sư thực hiện pho tượng Kim Thân Phật Tổ, trong thời kỳ bao cấp). Sư kể lại rằng: “Muốn làm một việc gì, Sư có ý tưởng trước đó nhiều năm, nhìn lại Phật giáo tỉnh nhà chưa có pho tượng Phật nằm nào, nên Sư đã có ý định thực hiện, và trước hết là tìm tư liệu, đi đâu mà gặp được mẫu tượng Phật nằm ưng ý thì Sư thỉnh về, Sư đã có bốn mẫu tượng Phật nằm thỉnh ở các nơi về. Mẫu tượng nào cũng có ưu điểm khuyết điểm và Sư đã tổng hợp cái đẹp từ bốn tượng nhỏ để đắp, điêu khắc lên tượng Phật lớn”. Sư nhắp một ngụm trà rồi tiếp: “Khi làm tượng Phật tôi luôn thổi hồn cho tượng, bằng cách luôn nói về nhân cách của Đức Phật, từ bi, trí tuệ của Phật, vai trò văn hoá nghệ thuật của Phật giáo đóng góp cho nhân loại, cho thế giới. Để cho người thợ, người nghệ nhân nghe, luôn tạo niềm vui cho họ, bằng những tách nước trà ngon, miếng bánh ngon. Không bao giờ chiều ý họ, để họ ăn nhậu trong khi làm tượng. Bởi tâm tịnh thị pho tượng sẽ tịnh, tâm nhiễm ô thì pho tượng sẽ nhiễm ô. Đây đó có những pho tượng lộ thiên mà gương mặt Phật lại na na giống như người làm tượng, bởi vì người làm tượng đã không ăn chay, không thanh tịnh tâm trong thời gian thực hiện. Đừng bao giờ khoán trắng việc làm tượng cho người thợ, người nghệ nhân. Người Trụ Trì, người chủ chùa phải luôn sát cánh với thợ, ân cần nhắc nhở, bổ sung ý tưởng, hiểu biết của mình về Phật học, thổi hồn cho tượng, thổi thần cho tượng. Nghi lễ yểm tâm, hô thần nhập tượng có ý nghĩa và linh hiển với điều kiện là thời gian thi công, điêu khắc, người nghệ nhân phải tịnh tâm thanh tịnh tuyệt đối.  Không như thế, nghi lễ yểm tâm cũng chỉ cho có thôi, tượng không dễ gì linh hiển.”
Bằng cách làm như thế pho tượng Phật nằm tại chùa Bửu Minh, dáng Phật nằm thanh thản, vô sự, vô ưu, nếp y, nếp áo, mềm mại như lụa ở Bombay, Ấn Độ. Phật đi, Phật đứng, Phật nằm, Phật ngồi đều toả chiếu nghệ thuật, Phật nằm Bửu Minh cũng nghiêng trời nghệ thuật. Mặt Đức Phật thật hiền, biểu hiện được hảo tướng của Phật, đôi mắt Phật long lanh sống và thật có hồn, từng lọn tóc xoay về bên hữu, lọn nhỏ lọn to đan xen vào nhau hợp lý, với nhục kế trên đầu cân đối, khiến cho đầu Phật đẹp như tranh vẽ.
Tôi có hỏi Sư: “Sao Sư sơn Đức Phật bằng màu lam tím ?” Sư cười trả lời: “Thân Phật là thân kim sắc, trí Phật là trí hoàng kim, sao tôi sơn Phật bằng màu này đuợc, đây chỉ là màu sơn lót thôi, tôi có mong ước làm một mái che cho Phật, thuận duyên làm xong rồi thì sẽ sơn Phật lại màu vàng của Thái Lan hoặc thếp vàng”.

Khi mới tôn tạo pho tượng Bồ Tát nằm ở vị trí khác, năm 2003 di dời qua vị trí khác để có đất xây dựng ngôi chánh điện, pho tượng Bồ Tát Quan Thế Âm hiện nay là ở vị trí mới. Diện tích chùa quá hẹp nên sư không biết phải tôn trí tượng Bồ Tát ở đâu, đành đặt ở vị trí trước Sơn Hải Miếu, mặt ngó vào chánh điện. Ở một vị trí rất hẹp, không nghĩ ra cách nào hay hơn, Sư đã cho thợ làm một bình Tịnh Thủy thật to cao khoảng 10m, đứng sau lưng Bồ Tát, trong bình cắm năm cành sen, một bông nở, một bông búp, một đài sen, một lá sen cuốn, một lá sen to che trên đầu Bồ Tát, tôn trí kiểu này ít tiền nhưng rất lạ, dường như cả nước cũng chưa có nơi nào làm kiểu này. Pho tượng Bồ Tát không có giá trị nghệ thuật, vì được đúc ra từ khuôn, nhưng với Sư là một kỷ niệm, khi tôn trí tượng Bồ Tát lộ thiên không tốn bao nhiêu tiền bạc, vậy mà kéo dài hơn một năm, ban ngày coi thợ làm (chỉ có một thợ già cụt một cánh tay, làm một tay) ban đêm cỡi xe đạp đi quyên góp. Trong thời gian thi công trên bầu trời thường xuất hiện đám mây ngũ sắc. Có một kỷ niệm Sư còn nhớ mãi, thợ thèm một điếu thuốc Đà Lạt vẫn không có tiền mua cho thợ hút, bỗng có một em Phật tử đem đến chùa 50.000 đồng, em nói: “ Tiền này là tiền con bỏ hủ hòn binh (con heo đất), con mới đập ra đem cúng cho Thầy, để Thầy mua xì dầu cho thợ ăn”. Cảm động sư đã làm một bài thơ:

Đại Hồng Chung gia đình Phật Tử Trần Kỳ, PD Nhật Bích -
Cao thị Phượng , PD Đồng Hoàng phụng cúng năm 2009