Phương Thuốc Thoát Khổ Của Phật Giáo Qua Cuộc Hội Thoại Của Đức Lama Thubten

Nếu muốn có hạnh phúc, thì cơ thể của bạn trở nên mạnh khỏe là điều rất quan trọng, bởi vì sự liên kết chặt chẽ giữa hệ thần kinh vật lý và tâm thức của bạn bạn. Sự nhiễu loại trong hệ thống thần kinh của bạn sẽ gây ra sự nhiễu loạn cho tâm; sự biến chuyển của cơ thể gây nên sự biến chuyển tâm thức. Có một sự liên kết mạnh mẽ giữa thân và tâm.

Hỏi: Ngài có hỏi người khác những vấn đề về chính anh ta hoặc cách anh ta cảm thấy giúp mình hiểu chính mình?

          Lama: Đôi lúc chúng tôi thực hiện nhưng không thường xuyên. Một số người có những vấn đề khá đặc trưng; trong các trường hợp như vậy, nó có thể giúp để biết chính xác những gì các vấn đề đó xuất hiện khiến chúng ta đưa ra các giải pháp đúng đắn. Tuy nhiên, không cần thiết phải thường xuyên bởi về mặt cơ bản, các vấn đề của mọi người đều như nhau.

          Hỏi: Ngài phải mất bao lâu để nói chuyện với người đó nhằm giúp anh ta nhận ra vấn đề của mình và cách giải quyết nó? Như Ngài biết, theo tâm lý trị liệu phương Tây, chúng ta phải mất một thời gian lâu dài với các bệnh nhân để giúp họ nhận ra bản chất các vấn đề của chính họ. Ngài sử dụng cách tương tự hoặc thực hiện nó theo phương thức khác biệt?

          Lama: Phương pháp của chúng tôi không cần phải mất nhiều thời gian với con người theo cá thể riêng biệt. Chúng tôi giải thích bản chất cốt yếu của các vấn đề và khả năng vượt qua chúng; sau đó, chúng tôi chỉ dạy các kỉ xảo cơ bản để xử lý các vấn đề. Họ thực tập những kỉ xảo này; một lát sau, chúng tôi kiểm tra để thấy rõ những gì kinh nghiệm của họ hiện có.

          Hỏi: Về cơ bản, Ngài đang cho rằng đều có các vấn đề giống nhau?

          Lama: Vâng, đúng thế. Về cơ bản, phương Đông và phương Tây đều giống nhau. Tuy nhiên, ở phương Tây, con người thường mắc bệnh trên phương diện lâm sàng trước khi bạn sẽ nói họ bị bệnh. Đối với chúng tôi, điều đó quá thiển cận. Theo tâm lý học Phật giáo  và kinh nghiệm của các Lama, bệnh tật bùng phát sâu hơn chỉ bởi vì biểu hiện của các triệu chứng lâm sàng. Miễn là đại dương của bất mãn vẫn còn trong bạn, thì những thay đổi nhỏ nhất trong môi trường cũng có thể đủ để gây ra một vấn đề. Đối với chúng tôi,         ngay việc trở nên nhạy cảm với các vấn đề trong tương lai cũng có nghĩa tâm bạn không lành mạnh. Về cơ bản, ở đây, tất cả chúng ta đều giống nhau, trong đó tâm của chúng ta thường bất mãn. Cuối cùng, một thay đổi nhỏ nhặt ở môi trường ngoại tại có thể khiến chúng ta mắc bệnh. Vì sao? Bởi vì vấn đề cơ bản nằm trong tâm của chúng ta. Quan trọng là phải diệt tận vấn đề cơ bản hơn là hoang phí hết thời gian của mình để nổ lực giải quyết các vấn đề thuộc cảm xúc bên ngoài. Giải pháp này không chấm dứt kinh nghiệm liên tục về các vấn đề của chúng ta; nó chỉ đơn thuần thay thế một vấn đề mới đối với điều chúng ta tin tưởng mình đã hoàn toàn giải quyết.

          Hỏi: Vấn đề cơ bản của tôi giống với vấn đề cơ bản của anh ta?

          Lama: Vâng, vấn đề cơ bản của mọi người là những gì chúng ta goi vô minh—không hiểu rõ bản chất của tâm bất mãn. Chỉ cần có tâm thức này, thì bạn đang ở trên cùng chuyến thuyền như mọi người khác. Việc không có khả năng để nhìn rõ thực tại này không phải là vấn đề riêng biệt của phương Đông hay phương Tây. Nó là một vấn đề chung của nhân loại.

          Hỏi: Vấn đề cơ bản là không biết rõ bản chất của tâm Ngài?

          Lama: Vâng, đúng vậy.

          Hỏi: Và tâm của mọi người có bản chất giống nhau?

          Lama: Vâng, bản chất đều giống nhau.

          Hỏi: Mỗi người có vấn đề cơ bản giống nhau?

          Lama: Vâng, nhưng có khác biệt. Ví dụ, cách đây một trăm năm, con người ở phương Tây đã có những vấn đề chắc chắn. Thông qua sự phát triển kỉ thuật ở quy mô lớn, họ đã giải quyết nhiều vấn đề trong số chúng, nhưng bây giờ, các vấn đề khác thay thế cho chúng. Đó là những gì toi đang nói. Các vấn đề mới thay thế các vấn đề củ, nhưng chúng vẫn là vấn đề, bởi vì vấn đề cơ bản còn tồn động. Vấn đề cơ bản giống như một đại dương; những vấn đề chúng ta nổ lực giải quyết giống như các con sóng. Đó là điều tương tự ở phương Đông. Tại Ấn Độ, các vấn đề con người kinh qua trong các làng mạc khác với những vấn đề được kinh qua bởi  con người sống ở thủ đô New Delhi, nhưng chúng vẫn là những vấn đề. Dù ở phương Đông hay phương Tây thì vấn đề cơ bản luôn giống nhau.

          Hỏi: Lama, như tôi hiểu nó, Ngài đã nói rằng vấn đề cơ bản là thuộc về các cá nhân đánh mất sự tiếp xúc với bản chất của họ. Bằng cách nào chúng ta đánh mất sự tiếp xúc với bản chát của chính mình? Tại sao nó xảy ra?

          Lama: Một lý do là chúng ta quá bận tâm với những gì đang xảy ra bên ngoài bản thân. Chúng ta quá chú ý đến những gì đang xảy ra trong thế giới cảm giác mà chúng ta không tận dụng thời gian để quán chiếu những gì đang xuất hiện trong tâm mình. Chúng ta chưa bao giờ tự hỏi tại sao thế giới cảm giác quá hấp dẫn, tại sao những điều xảy ra như chúng thể hiện, tại sao chúng ta phản ứng lại chúng. Tôi không cho rằng chúng ta nên phớt lờ thế giới ngoại tại, nhưng ít nhất chúng ta nên sử dụng một lượng năng lực đủ để phân tích mối quan hệ của mình với nó. Nếu không nhận thức rõ bản chất của cả đối tượng lẫn chủ thể, thì chúng ta thực sự không thể chấm dứt các vấn đề của mình. Bạn cảm thấy rằng đời sống vật chất của mình là hoàn hảo, nhưng bạn có thể tự hỏi “điều này thực sự làm tôi hài lòng? Tất cả điều này có hiện hữu?”. Bạn có thể kiểm tra tâm mình “sự hài lòng thực chất bắt nguồn từ đâu?”. Nếu hiểu được sự hài lòng không chỉ phụ thuộc vào các pháp bên ngoài, thì bạn có thể tận hưởng các sở hữu vật chất và tâm an vui.

          Hỏi: Bản chất sự hài lòng của mỗi người là khác nhau hoặc giống nhau đối với con người nói chung?

          Lama: Nói một cách tương đối, thì mỗi cá nhân đều có cách nghỉ, cảm giác và phân biệt của anh ta/cô ta; do đó, sở thích của mỗi người là điều thuộc về cá nhân. Nó chỉ ở mức tương đối. Nhưng nếu quan sát sâu hơn, nếu nhìn nhận thâm thúy, kiên định, các cấp độ cảm giác, hạnh phúc và an vui miên viễn hơn, thì bạn sẽ thấy rõ mọi người có thể đạt dược các mức độ an vui đồng nhất. Trong thế giới tương đối, trần tục này, chúng ta nghỉ “những sở thích và khoái lạc của tôi là như vậy, do đó tôi phải có cái này hoặc cái kia. Nếu không nhận thấy mình ở trong các môi trường như vậy, tôi sẽ khổ đau”. Một cách tương đối, các kinh nghiệm của chúng ta đều thuộc về cá nhân; mỗi người chúng ta phân biệt theo cách của riêng mình. Tuy nhiên, về phương diện tuyệt đối, chúng ta có thể kinh qua một cấp độ hạnh phúc thuộc cá nhân.

          Hỏi: Lama, Ngài giải quyết các vấn đề của con người bằng cách đặt họa vào thiền định hoặc khiến họ cắt đứt quan hệ vớ thế giới bên ngoài? Đó có phải là cách Ngài trị liệu cho họ?

          Lama: Không nhất thiết như vậy. Con người nên hoàn toàn tỉnh thức trước những gì đang xảy ra trong tâm họ và cách mà tâm họ liên hệ đến thế giới bên ngoài, những gì tác động tới môi trường đang hiện hữu trong tâm. Bạn không thể đóng kín cuộc sống của mình với thế giới bên ngoài; bạn phải đối mặt với nó; bạn mở lòng ra với mọi thứ.

          Hỏi: Cách trị liệu của Ngài luôn luôn thành công?

          Lama: Không. Không nhất thiết như thế.

          Hỏi: Những gì khiến nó thành công trong các trường hợp chắc chắn?

          Lama: Đôi lúc có vấn đề trong sự truyền đạt; mọi người không hiểu được những tôi đang trình bày. Có lẽ mọi người không có kiên nhẫn để áp dụng những phương pháp mà tôi đã giới thiệu vào trong hành động của mình. Phải mất thời gian để điều trị tâm bất mãn. Việc chuyển hóa tâm thức không giống như tô vẽ một căn nhà. Bạn có thể thay đổi màu sắc của căn nhà trong vòng một tiếng đồng hồ, nhưng mất nhiều thời gian hơn nữa để chuyển hóa thái độ tâm thức.

          Hỏi: Ngài đang nói thời gian phù hợp là bao lâu? Nhiều tháng hoặc nhiều năm?

          Lama: Nó phụ thuộc vào từng cá nhân và vấn đề chúng ta đang gặp phải. Nếu có vấn đề với cha mẹ mình, bạn có thể giải quyết nó trong vòng một tháng. Tuy nhiên, việc chuyển hóa và vượt qua tâm bất mãn cơ bản thì phải mất nhiều năm. Nhìn thấy các đợt sóng thì rất dể, nhưng thấy được lòng dại dương thì khó hơn. Cám ơn bạn, đó là một câu hỏi rất hay.

          Hỏi: Ngài có bất kỳ tiến trình nào mà trong đó lựa chọn những người để nổ lực giúp đở họ?

          Lama: Không, chúng tôi không có bất cứ tiến trình chọn lựa nào.

          Hỏi: Con người chỉ đến với Ngài?

          Lama: Vâng, bất cứ ai cũng có thể đến gặp tôi. Bất kể màu gia, nòi giống, giai cấp hoặc giới tính, tất cả nhân loại đều có tiềm năng như nhau để giir quyết các vấn đề của họ. Không có vấn đề nào mà không thể được giải quyết bằng trí tuệ con người. Nếu có trí tuệ, bạn có thể giải quyết tất cả các vấn đề.

          Hỏi: Đối với những người không có trí tuệ như vậy thì sao?

          Lama: Lúc ấy, bạn phải chỉ dạy cho họ cách để phát triển trí tuệ. Trí tuệ không phải là trực giác; bạn phải khai mở tâm của họ với trí tuệ.

          Hỏi: Ngài có thể giúp những đứa bé giải quyết các vấn đề theo cách này?

          Lama: Đó là điều nhất định có thể. Tuy nhiên đối với trẻ con, bạn không thể luôn luôn tri thức hóa. Đôi lúc, bạn phải cho chúng thấy những điều qua kỉ xảo hoặc bằng hành động của bạn. Thỉnh thoảng, không cần phải dùng trí tuệ để bảo chúng phải làm cái này hoặc cái kia.

          Hỏi: Lama, lời khuyên thích hợp nào mà Ngài chỉ cho cha mẹ để giúp con cái của họ biết rõ bản chất nội tại của chúng?

          Lama: Trước hết, tôi chắc chắn rằng tốt hơn là không nên tri thức hóa bằng miệng. Việc hành động đúng đắn và tạo ra môi trường yên bình có thể mang lại hiệu quả nhiều hơn. Nếu bạn thực hiện, thì tự động các đứa trẻ sẽ học hỏi theo. Ngay cả những em bé dể bị kích động. Tôi nhớ khi còn nhỏ, khi cha mẹ tôi cải vã, toi đã cảm thấy rất khủng khiếp; nó thực sự đau khổ. Bạn không cần phải dạy bảo những dứa trẻ quá nhiều, mà cần phải cư xử phù hợp, ôn hòa và nhẹ nhàng hơn, đồng thời tạo nên một môi trường tốt. Đó là tất cả, đặc biệt khi còn quá nhỏ để hiểu ngôn ngữ.

          Hỏi: Cơ thể trong hạnh phúc nhân loại quan trọng như thế nào?

          Lama: Nếu muốn có hạnh phúc, thì cơ thể của bạn trở nên mạnh khỏe là điều rất quan trọng, bởi vì sự liên kết chặt chẽ giữa hệ thần kinh vật lý và tâm thức của bạn bạn. Sự nhiễu loại trong hệ thống thần kinh của bạn sẽ gây ra sự nhiễu loạn cho tâm; sự biến chuyển của cơ thể gây nên sự biến chuyển tâm thức. Có một sự liên kết mạnh mẽ giữa thân và tâm.

          Hỏi: Ngài có bất cứ lời khuyên nào liên quan đến việc ăn kiêng hoặc hành vi giới tính nhằm giữ cho thân thể khỏe mạnh?

          Lama: Cả hai điều trên đều rất quan trọng. Tất nhiên, tất cả chúng ta luôn khác biệt, vì thế, bạn không thể nói rằng việc ăn kiêng tương tự sẽ phù hợp với mọi người. Về cá nhân, cơ thể của chúng ta quen với chế độ ăn kiêng đặc biệt, do vậy, việc thay đổi chế độ ăn uống cơ bản có thể gây sóc với hệ thống cơ thể của chúng ta. Cũng thế, hoạt động tình dục quá nhiều có thể làm cho thân và tâm của chúng ta trở nên suy yếu, năng lực của thiền định hoặc trí tuệ thâm sâu cũng trở nên thiển cận.

          Hỏi: Thưa Ngài, quá nhiều là thế nào?

          Lama: Lại nữa, điều đó tùy thuộc vào từng cá nhân. Nó không giống nhau đối với mọi người. Năng lực cơ thể của mỗi người đều khác nhau, nên hãy quán sát qua kinh nghiệm của chính bạn.

          Hỏi: Tại sao chúng ta có mặt ở đây? Lý do chúng ta sống là gì?

          Lama: Nếu có liên hệ đến thế giới cảm giác, thì chúng ta có thân, vì vậy, chúng ta phải sống với chúng.

          Hỏi: Tôi sẽ đi về đâu? Tôi phải đi bất cứ nơi nào không?

          Lama: Vâng, tất nhiên, bạn không có chọn lựa. Bạn không tồn tại mãi mãi, do đó, bạn phải đi. Cơ thể của bạn do bốn yếu tố (bốn đại) thường xuyên biến đổi đất, nước, gió, lửa tạo nên. Khi chúng tụ hợp, bạn phát trển hợp lý và khỏe mạnh. Tuy nhiên, nếu một trong bốn yếu tố đó ly tán, thì có thể gây nên xáo trộn trong cơ thể và kết thức cuộc sống của bạn.

          Hỏi: Và sau đó, điều gì xảy ra? Chũng ta có đầu thai không?

          Lama: Vâng, chúng phải đầu thai. Tâm hoặc ý thức của bạn khác với cơ thể vật lý, máu thịt của bạn. Khi chết, bạn lìa khỏi thân xác và tâm bạn nương gá vào một thân xác mới. Từ vô thỉ, chúng ta đã từng chết và tái sanh vào thân xác này đến thân xác khác. Đó là những gì chúng ta hiểu. Tâm lý học của Phật giáo dạy rằng ở mức độ tương đối, bản chất đặc thù của tâm là hoàn toàn khác biệt với cơ thể vật lý.

          Hỏi: Chũng ta sống để tiếp tục cải thiện chính mình? Khi trở về già, Ngài sẽ tốt hơn bây giờ?

          Lama: Bạn không bao giờ chắc chắn được điều đó. Đôi lúc người già tồi tệ hơn trẻ con. Điều đó phụ thuộc vào trí tuệ của bạn. Một số đứa bé thông minh hơn người già. Bạn cần có trí tuệ để tạo nên sự phát triển suốt cuộc đời của mình.

          Hỏi: Trong đời này, nếu hiểu được chính mình tốt hơn, thì Ngài cải thiện được trong đời sau?

          Lama: Chắc chắn vậy. Bạn càng hiểu rõ bản chất của tâm mình trong đời này hơn, thì sẽ càng thấu đạt bản chất tâm mình trong đời sau hơn. Ngay trong đời này, nếu hôm nay hiểu được bản chất của chính mình tốt hơn, thì tháng sau kinh nghiệm của bạn sẽ trở nên tốt hơn.

          Hỏi: Lama, Niết bàn có nghĩa là gì?

          Lama: Niết-bàn là phiên âm từ tiếng Sanskrit, có nghĩa là tự do hoặc giải thoát. Giải thoát ở đây chính là giải thoát nội tại. Điều đó muốn nói con tim của bạn không còn bị tâm bất mãn, buông lung và phóng dật ràng buộc nữa, không bị chấp thủ trói buộc. Khi nhạn thức rõ bản chất tuyệt đối của tâm mình, bạn giải thoát khỏi ngục tù vô minh và có thể tìm thấy an vui mà không hề phụ thuộc vào các đối tượng cảm giác. Tâm của chúng ta bị ràng buộc bởi vì khái niệm về bản ngã; để buông bỏ những ràng buộc này, chúng ta phải buông xã bản ngã của mình. Điều này clex dường như xa lạ đối với bạn, bạn nên buông bỏ bản ngã của mình. Nó chắc chắn không phải là một điều gì đó chúng ta trình bày ở phương Tây. Ngược lại, ở đây, chúng ta được dạy để thiết lập bản ngã; nếu không có một bản ngã mạnh mẽ, bạn sẽ không tồn tại, không phải là con người và thiếu nghị lực. Đây dường như là quan điểm của xã hội.

          Tuy nhiên, theo quan điểm của tâm lý học Phật giáo, khái niệm về bản ngã là vấn đề lớn nhất của chúng ta, là vua của các vấn đề; các cảm xúc khác tương tự giống như các bộ trưởng, bản ngã là vua. Khi thoát khỏi bản ngã, thì nội các của những vọng tưởng khác biến mất, tâm kích động bị ràng buộc không còn tồn tại và bạn đạt được một trạng thái tâm hạnh phúc vĩnh viễn. Đó là những gì chúng ta gọi Niết-bàn, giải thoát nội tại. Tâm của bạn không còn bị lệ thuộc, không bị ràng buộc vào bất cứ điều gì khác nữa, giống như nó đang hiện hữu trong giây phút hiện tại. Bây giờ, bởi vì tâm chúng ta phụ thuộc vào các hiện tượng khác, và khi các hiện tượng đó biến động, thì chúng mang tâm của mình đi theo chúng. Chúng ta không có sự chế ngự; tâm của chúng ta bị dẫn dắt như con thú bị xỏ dây vào lổ mũi. Chúng ta không có giải thoát và bị ràng buộc. Tất nhiên, chúng ta nghỉ mình có tự giải thoát và không bị ràng buộc, nhưng thực chất là không có. Chúng ta không có giải thoát nội tại. Mỗi khi tâm buông lung sanh khởi, chúng ta nhận chịu khổ đau. Do đó, giải thoát có nghĩa là thoát khỏi sự phụ thuộc vào các điều kiện khác và kinh nghiệm bền vững, hạnh phúc miên viễn, thay vì thăng trầm trong các kiếp sống thô tục bình thường của chúng ta. Đó là Niết-bàn. Tất nhiên, đây chỉ là giải thích tóm lược; chúng ta có thể trình bày nhiều hơn nữa, nhưng không phải là bây giờ. Tuy nhiên, nếu hiểu được bản chất giải thoát nội tại, thì bạn nhận thức rõ những khoái lạc cảm giác nhất thời không bào giờ đầy đủ và chúng không phải là điều quan trọng nhất. Bạn nhận thức rõ là một con người, bạn có năng lực và phương pháp để đạt được trạng thái an vui tuyệt đối vĩnh cữu. Điều đó cho bạn một viễn cảnh mới trong cuộc sống.

          Hỏi: Tại sao Ngài cho rằng các phương pháp của tâm lý học Phật giáo đưa ra cho từng cá nhân là cơ hội thành công tốt hơn để đạt được hạnh phúc miên viễn trong khi những phương pháp khác có lẽ có khác biệt lớn để thực hiện điều này và đôi lúc không bao giờ thực hiện?

          Lama: Tôi không cho rằng bởi vì các phương pháp của Phật giáo được ứng dụng hiệu quả nên chúng ta không cần đến bất kỳ phương pháp nào khác. Con người có khác biệt; các vấn đề cá nhân đòi hỏi các giải pháp thuộc về cá nhân. Một phương pháp không thể áp dụng cho tất cả mọi người. Ở phương Tây, bạn không thể nói rằng Cơ-đốc giáo đưa ra một giải pháp cho tất cả các vấn đề của nhân loại, bởi vậy, chúng ta không cần tâm lý học, Ấn Đọ giáo hoặc bất cứ triết lý nào khác. Đó là điều sai lầm. Chúng ta cần nhiều phương pháp khác nhau bởi vì con người khác nhau có những tính cách khác nhau và những vấn đề cảm xúc khác nhau. Tuy nhiên, vấn đề thiết yếu chúng ta phải đòi hỏi bất cứ phương pháp nào có thể nó thực sự hoàn toàn chấm dứt các vấn đề của nhân loại mãi mãi? Trên thực tế, chính đức Phật đã dạy nhiều giải pháp tâm lý tuyệt vời cho hàng loạt các vấn đề. Một số người nghỉ rằng đạo Phật là một chủ đề khá nhỏ bé. Nhưng thực chất, đức Phật đã đưa ra hàng tỉ giải pháp cho vô số vấn đề mà con người đối mặt. Hầu hết nó giống như giải pháp cá nhân được trao cho mỗi cá nhân. Phật giáo không bao giờ cho rằng chỉ có một giải pháp duy nhất cho mọi vấn đề và “đây là cách duy nhất”. Đức Phật đã nêu ra nhiều giải pháp tuyệt diệu giải quyết mọi vấn đề con người có thể tưởng tượng. Không phải bất cứ vấn đề đặc biệt nào cũng cần được giải quyết tất cả cùng một lúc. Một số ván đề cần phairgiair quyết từ từ, tùy theo cấp độ. Các phương pháp của Phật giáo cũng nêu ra điều này theo trình tự. Đó là lý do tại sao chúng ta cần nhiều giải pháp.

          Hỏi: Đôi lúc, chúng ta thấy các bệnh nhân bị quấy rầy quá mức rằng họ cần liều lượng thuốc khác nhau hoặc nhiều thời gian trước khi Ngài có thể thông tri cho họ. Bằng cách nào để tiếp cận với một số người mà Ngài thậm chí không thể thông tri qua phương diện tri thức?

          Lama: Trước hết, chúng ta phải từ từ cố gắng trở thành bạn bè để có được niềm tin của họ. Sau đó, khi họ cởi mở, thì chúng ta bắt đầu truyền đạt thông tin. Tất nhiên, không phải lúc nào cũng làm thế. Môi trường hoàn cảnh rất quan trọng—một căn nhà yên tỉnh ở thôn quê; một nơi chốn bình yên, những bức tranh phù hợp, màu sắc trị liệu v.v Điều đó thật khó khăn.

          Hỏi: Một số nhà tâm lý học phương Tây tin rằng sự kích động là một phần quan trọng và cần thiết của bản chất con người, tức giận là một loại động lực tích cực, mặc dù đôi khi nó khiến con người trở nên phiền muộn. Vậy, Ngài nhìn nhận thế nào về tức giận và kích động?

          Lama: Tôi khuyên mọi người không nên biểu lộ sự tức giận của mình, không để sự tức giận bọc phát ra bên ngoài. Thay vào đó, tôi khuyến khích mọi người cố gắng hiểu rỏ tại sao họ tức giận, những gì gây nên tức giận và cách mà tức giận phát khởi. Khi nhận thức rõ những điều này, thay vì biểu lộ ra bên ngoài, sự tức giận của bạn tự biến mất. Ở phương Tây, một số người tin rằng bạn thoát khỏi tức giận bằng cách biểu lộ nó, bạn chấm dứt tức giận bằng cách cho phép nó bộc lộ ra bên ngoài. Tuy nhiên, trên thực tế, trong trường hợp này, những gì xảy ra là bạn để lại một ấn tượng trong tâm mình để trở nên tức giận. Kết quả chính là sự đối lập với những gì họ tin tưởng. Có vẽ như sự tức giận của bạn đã biến mất, nhưng trên thực tế, bạn đang tích tập trong tâm mình nhiều tức giận hơn. Các ấn tượng mà tức giận để lại trong ý thức của bạn chỉ đơn giản là củng cố xu hướng phản đối các tình huống tức giận hơn. Tuy nhiên, việc không cho phép tức giận biểu hiện ra bên ngoài không có nghĩa là bạn đè nén và đóng kín nó. Điều đó cũng nguy hiểm. Bạn phải tìm hiểu bản chất sâu hơn của tức giận, sự kích động và lo âu hoặc bất cứ điều gì gây phiền muộn cho mình. Khi nhận thức rõ bản chất sâu hơn của năng lực tiêu cực, bạn sẽ thấy rằng nó thật sự hoàn toàn không có thực, chỉ là tâm. Khi biểu hiện tâm thức của bạn thay đổi, thì năng lực tiêu cực biến mất, được trí tuệ chuyển hóa mà hiểu rõ bản chất của tức giận, hận thù, kích động v.v

          Hỏi: Những giây phút đầu tiên của tức giận xuất phát từ đâu? Tức giận đã để lại ấn tượng này tiếp nối ấn tượng khác?

          Lama: Tức giận xuất phát từ chấp thủ khoái lạc cảm xúc. Hãy quán chiếu. Đây là tâm lý học tuyệt vời, nhưng có thể rất khó để hiểu nó. Khi có người đụng đến một cái gì đó mà bạn đang nắm bắt, thì bạn cảm thấy bực bội. Chấp thủ là nguồn gốc của tức giận.

          Tiến sĩ Gold: Vâng, Lama, cám ơn Ngài rất nhiều vì đã đến đây và viếng thăm chúng tôi. Đó là một điều quá sức tuyệt vời.

          Lama: Cám ơn các bạn rất nhiều, tôi rất hạnh phúc khi gặp gở tất cả các bạn.