Tiếp Cận Kiến Thức Địa Lí Qua Thơ, Ca Dao – Tục Ngữ

Mỗi địa danh, mỗi vùng miền có một kho tàng ca dao dân ca nói riêng, nói lên vẽ đẹp về thiên nhiên, về con người, về món ăn đặc sản. Nhưng tất cả đều mang một nét chung đó là thể hiện tình cảm, những suy nghĩ của con người Việt Nam về những vùng đất trù phú của quê hương ta.

Online: Thứ năm - 22/09/2016 02:29

http://thacba.edu.vn/vi/news/Tri-thuc-hoc-duong/TIE-P-CA-N-KIE-N-THU-C-DI-A-LI-QUA-THO-CA-DAO-TU-C-NGU-160/

Từ trước đến nay nhắc đến địa lí các thầy cô và các em thường nghĩ đó là môn học khô khan, cứng nhắc lại nhiều chữ và khó học thuộc. Trong bài viết nay xin gửi tới các độc giả một cách tiếp cận mới với kiến thức môn địa lí qua ca dao, tục ngữ và thơ ca. Trước hết chúng ta cùng thưởng thức bài thơ gắn liền với các thầy cô địa lý:

THƠ TÌNH ĐỊA LÍ
Trái tim Em gồm nhiều "kinh vĩ tuyến",
Ôm lấy đời tôi "quả địa cầu tròn".
Bên Em "biển rộng" giận hờn,
Kỷ niệm cũ như là "tàn tích núi".
Cá tính Em chín phần "xâm thực đá",
"Bào mòn" Anh "tích tụ" lại nơi đời.
Xanh thăm thẳm "mây cao tầng buông lối",
Hẹn một ngày "mưa", "hoang mạc" lòng tôi.
Bên Em đấy những "phù sa cổ",
Bên tôi đấy sừng sững một sườn non.
Em là "cực Bắc" tôi là "cực Nam",
Em là "dòng sông" tôi là "đá nuí".
Lời ru "đêm đông" tật nguyền "đại lục",
"Gió" à ơi thổi tức giận đâu về.
"Mưa đá", "bão giông" phủ kín chiều êm ả,
"Sấm chớp" mịt mùng đau đáu một miền quê.
Em "địa hình" không phẳng phía bên kia
Tôi cô đơn, lẻ loi hình "núi sót".
Đêm ôm đàn mà mơ mình "trượt dốc"
Cà phê hoá thành "băng" tim nghìn "độ rích te".
Lúc bên nhau tình chẳng thành "thiên đỉnh"
Khi biệt li nhanh chóng tựa "băng tan".
Em ơi khổ đau tình địa lý
Ước trận "cuồng phong" "mưa trút" "đại dương" tràn.
Đất nước Việt Nam được tạc nên bằng vô vàn chất liệu và cách thức khác nhau: vẽ bằng bản đồ, khắc trên gỗ, trên đá, …. Và còn được tạc nên bằng những vần thơ
               
NON NƯỚC VIỆT NAM – Mặc Giang (09-2003) 

Tôi xin mở bản dư đồ hình cong chữ “S” 
Ngắm từng Tỉnh, từng Vùng 
Của nước Việt dấu yêu 
Của giang sơn cẩm tú mỹ miều 
Cho dòng giống Lạc Hồng gìn giữ nâng niu 

Tôi xin mở bản dư đồ hình cong chữ “S” 
Bắc Nam Trung một dãi nối liền 
Của quê hương gấm vóc ba miền 
Để thắm tô sông núi hồn thiêng 
Nối tình dài con cháu tổ tiên. 

Tôi xin mở bản dư đồ hình cong chữ “S” 
Biển rộng sông dài non nước Việt Nam 
Đi từ Cà Mau đến Ải Nam Quan 
Đi từ rừng cao cho đến đồng sâu 
Đi từ bờ đê cho đến ruộng dâu 
Đất nước yêu thương con cháu da vàng 

Mở đầu Miền Bắc khai nguyên 
Thượng du miền ngược, xuôi miền Trung du 
Lai Châu kê núi gối đầu 
Lào Cai, Bản Giốc sương mù Hà Giang 
Lạng Sơn cách khoảng Cao Bằng 
Quảng Ninh ven biển chờ trăng ánh vàng 
Vàng lên tựa cửa Bắc Giang 
Thái Nguyên, Bắc Kạn, Tuyên Quang một nhà 

Ô kìa Yên Bái, Sơn La 
Anh lên miền ngược, em về miền xuôi 
Xuôi về Hà Nội mới thôi 
Thăng Long hoài cổ, đổi dời thành đô 
Năm ngàn năm, dựng cơ đồ 
Theo dòng lịch sử điểm tô muôn đời 

Em đi, đi nữa em ơi 
Băng qua Phú Thọ lên đồi Bắc Ninh 
Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc xoay mình 
Chở che Hà Nội, Hòa Bình, Hà Tây 
Hà Tây còn có Sơn Tây 
Hà Đông bên đó, bên nầy Hải Dương 

Đi ra tận cửa Hải Phòng 
Trùng dương sóng vỗ Hạ Long tuyệt vời 
Hưng Yên một chuyến rong chơi 
Hà Nam bén gót, buông lơi Thái Bình 
Ninh Bình, Nam Định xinh xinh 
Hồng Hà sông nước, Thái Bình nước sông 
Em về Thanh Hóa hơn không 
Nghệ An, Hà Tĩnh mênh mông núi đồi 

Sông Đà, sông Mã dặm soi 
Bắt ngang Đồng Hới, mù khơi Quảng Bình 
Còn kia, Quảng Trị điêu linh ! 
Sông Gianh, Bến Hải vặn mình kêu sương 
Thừa Thiên, Phố Huế, sông Hương 
Hội An – Đà Nẵng dặm trường Quảng Nam 
Thương ra Quảng Ngãi mới cam 
Thương vô Bình Định bao hàm Phú Yên 

Thương lên đến tận Cao Nguyên 
Kontum, Đắc Lắc giữa miền Gia Lai 
Tình xưa lối cũ dấu hài 
Hoàng Triều Cương Thổ thở dài một phen ! 
Thu Bồn khói quyện quen quen 
Đà Rằng lượn khúc, chưa hoen Khánh Hòa 


Những câu ca dao ,tục ngữ ,những bài thơ nói về những địa danh ở nước ta từ Bắc xuống Nam.

Bắc Cạn:
                                                     Bắc Cạn có suối đãi vàng
                                                    Có hồ Ba Bể có nàng áo xanh.
 
Cao Bằng:
                                                    Con cò lặn lội bờ sông
                                                    Gánh gạo đưa chồng, tiếng khóc nỉ non
                                                     Nàng về nuôi cái cùng con
                                                    Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng
 Bắc Giang:
                                                          Ai lên làng Quỷnh hái chè
                                                 Hái dăm ba lá xuống khe ta ngồi!
                                                          Muốn ăn cơm trắng cá mè
                                                 Thì lên làng Quỷnh hái chè với anh
                                                                Muốn ăn cơm trắng cá rô
                                                 Thì lên làng Quỷnh quẩy bồ cho anh!

Hà Nội:
Đường vô xứ Nghệ quanh quanh
Đường ra Hà Nội như tranh vẽ rồng

Ai về Hà Nội ngược nước Hồng Hà
Bườm giong ba ngọn vui đà nên vui
Đường về xứ Lạng mù xa...
Có về Hà Nội với ta thì về
Đường thủy thì tiện thuyền bè
Đường bộ cứ bến Bồ Đề mà sang

Ai đi trẩy hội chùa Hương
Làm ơn gặp khách thập phương hỏi giùm
Mớ rau sắng, quả mơ non
Mơ chua sắng ngọt, biết còn thương chăng?

Ngày xuân cái én xôn xao
Con công cái bán ra vào chùa Hương
Chim đón lối, vượn đưa đường
Nam mô đức Phật bốn phương chùa này.

Hà Nội ba mươi sáu phố phường
Hàng Gai, hàng Đường, hàng Muối trắng tinh
Từ ngày ta phải lòng mình
Bác mẹ đi rình đã mấy mươi phen
Làm quen chẳng được nên quen
Làm bạn mất bạn ai đền công cho

Bắc Ninh:
                                                 Trên trời có đám mây xanh
                                      Ở giữa mây trắng, chung quanh mây vàng
                                                  Ước gì anh lấy được nàng
                                        Để anh mua gạch Bát Tràng về xây
                                                   Xây dọc rồi lại xây ngang
                                        Xây hồ bán nguyệt cho nàng rửa chân.

Thanh Hóa:
                                                Xây Hà Trung mạch phạn
                                                Ngự lĩnh kê thang (Huế)
                                                 (Cơm nếp Hà Trung
                                                  Cháo gà núi Ngự)
                                                  Ai về nhớ vải Đinh Hòa
                                                  Nhớ cau Hổ Bái, nhớ cà Đan Nê
                                                  Nhớ dừa Quảng Hán, Lựu khê
                                                  Nhớ cơm chợ Bản, thịt dê Quán Lào

 Nghệ An:
                                                      Ra đi anh nhớ Nghệ An
                                                      Nhớ Thanh Chương ngon nhút
                                                      Nhớ Nam Đàn thơm tương...
                                                      "Tiếng đồn cá mát sông Găng
                                                        Dẻo thơm ba lá, ngon măng chợ Cồn."

Hà Tĩnh:

                                   Ai về Nhượng Bạn thì về
                                  Gạo nhiều, cá lắm, dễ bề làm ăn.

Quảng Bình:
                                " Yến sào Vinh Sơn
                                 Cửu khổng cửa ròn
                                  Nam sâm Bố Trạch
                                  Cua gạch Quảng Khê
                                  Sò nghêu quán Hàn
                                  Rượu dâu Thuận Lý..."

Quảng Trị:
                                     Mẹ bồng con ra ngồi ái Tử
                                    Gái trông chồng đứng núi Vọng Phu
                                     Bao giờ nguyệt xế, trăng lu
                                     Nghe con chim kêu mùa hạ, biết mấy thu gặp chàng.

Thừa Thiên - Huế:

                              Ngọ Môn năm cửa chín lầu
                              Cột cờ ba bậc, Phú Văn Lâu hai tầng.
                              Đi mô cũng nhớ quê mình
                              Nhớ Hương Giang gió mát, nhớ Ngự Bình trăng thanh.

Quảng Nam:
                             Nem chả Hòa Vang
                              Bánh tổ Hội An
                              Khoai lang Trà Kiệu
                              Rượu thơm Tam kỳ...

Quảng Ngãi:
                             Ai về Quảng Ngãi quê ta
                             Mía ngon, đường ngọt, trắng ngà dễ ăn
                             Mạch nha, đường phổi, đường phèn
                             Kẹo gương thơm ngọt ăn quen lại ghiền

 Bình Định:

                            "Gỏi chính Châu Trúc
                             Bánh tráng Tam quan
                             Nón lá Gò Găng
                              Nem chua chợ Huyện"

 Phú Yên:
                             Tiếng đồn chợ xổm nhiều khoai
                              Đất đỏ nhiều bắp, La Hai nhiều đường.

Khánh Hòa:

                              Yến xào Hòn Nội
                              Vịt lộn Ninh Hòa
                               Tôm hùm Đinh Ba
                              Nai khô Diên Khánh
                                Cá tràu Võ cạnh
                               Sò huyết Thủy Triều...

 Phan Rí, Phan Thiết (Bình Thuận) :

                          Cô kia bới tóc cánh tiên
                          Ghe bầu đi cưới một thiên cá mòi
                           Chẳng tin giở thử ra coi
                           Rau răm ở dưới cá mòi ở trên
 Sài Gòn:
                           Trầu Bà Điểm xẻ ra nửa lá
                           Thuốc Gò Vấp hút đã một hơi
                           Buồn tình gá nghĩa mà chơi
                            Hay là anh quyết ở đời với em?

                           Chị Hươu đi chợ Đồng Nai
                           Bước qua Bến Nghé ngồi nhai thịt bò

                            Đất Sài Gòn nam thanh nữ tú
                           Cột cờ Thủ Ngữ thật là cao
                           Vì thương anh em vàng võ má đào
                           Em tìm khắp chốn nhưng nào thấy anh.

Bình Dương:
Đất Bình Dương vốn thật quê chàng
Lánh nơi thành thị tìm đàng du sơn
Xuân xanh hai tám tuổi tròn
Hoa còn ẩn nhụy, chờ bình đơm bông.

Đồng Nai:
 
Ăn bưởi thì hãy đến đây
Vào mùa bưởi chín, vàng cây trĩu cành
Ngọt hơn quít mật, cam sành
Biên Hòa có bưởi trứ danh tiếng đồn

Biên Hòa bưởi chẳng đắng the
Ăn vào ngọt lịm như chè đậu xanh.

 Chim bay về núi Biên Hòa
Chồng đây vợ đó ai mà muốn xa

Ai ơi về Đại Phố Châu
Thăm núi Châu Thới, thăm cầu Đồng Nai.

Đồng Nai gạo trắng nước trong
Ai đi đến đó thời không muốn về

Đồng Nai nước ngọt gió hiền
Biên Hùng muôn thuở tiếng truyền an vui

Long An:

                                           Gái Tầm Vu đồng xu ba đứa
                                             Con trai Thủ Thừa cưỡi ngựa xuống mua

                                          Đèn nào cao bằng đèn Ba Gác
                                          Gái nào bạc bằng gái chợ Giồng
                                           Anh thương em từ thuở mẹ bồng
                                          Bây giờ em khôn lớn, em lấy chồng bỏ anh
                                                         (Bến Lức - Long An)

                                         Anh muốn về Long An, Vàm Cỏ
                                         Mấy lời em to nhỏ, anh bỏ sao đành
                                         Chừng nào chiếc xáng nọ bung vành
                                         Núi kia hết đá, anh mới đành xa em.
 
 Bến Tre:

                                       Bến tre dừa ngọt sông dài
                                       Nơi chợ Mõ Cày có kẹo nổi danh
                                       Kẹo Mõ Cày vừa thơm vừa béo
                                       Gái Mõ Cày vừa khéo vừa ngoan
                                       Anh đây muốn hỏi thiệt nàng
                                        Là trai Thạnh Phú cưới nàng được chăng?
Tiền Giang:

                                     Sông vàm Cỏ nước trong thấy đáy
                                     Dòng Cửu Long xuôi chảy dịu dàng
                                     Ai về Mỹ Thuận, Tiền Giang
                                     Có thương nhớ gã đánh đàn năm xưa?


                                      Phượng hoàng đậu nhánh vông nem
                                      Phải dè năm ngoái cưới em cho rồi
                                       Ngã tư chợ Gạo nước hồi
                                       Tui chồng mình vợ còn chờ đợi ai.

Đồng Tháp:
                                       Đồng Tháp Mười cò bay thẳng cánh
                                      Nước Tháp Mười lóng lánh cá tôm
                                       Muốn ăn bông súng mắm kho
                                       Thì vô Đồng Tháp ăn no đã thèm

                                      Tháp Mười nước mặn đồng chua
                                       Nửa mùa nắng cháy, nửa mùa nước dâng.
                                      Tháp Mười sinh nghiệp phèn chua
                                       Hổ mây, cá sấu thi đua vẫy vùng
 Cần Thơ:
                                       Cần Thơ gạo trắng nước trong
                                       Ai đi đến đó thời không muốn về
 Bạc Liêu:
                                     Lục tỉnh có hạt Ba Xuyên
                                     Bạc Liêu chữ đặt, bình yên dân rày
                                     Mâu Thìn vốn thiệt năm nay
                                     Một ngàn hai tám, tiếng rày nổi vang.
                                     Phong Thạnh vốn thiệt tên làng
                                     Giá Rai là quận, chợ làng kêu chung.
                                     Anh em Mười Chức công khùng
                                     Bị tranh điền thổ, rùng rùng thác oan...

Kiên Giang:
                                    Vịt nằm bờ mía rỉa lông
                                    Cám cảnh thương chồng đi thú Hà Tiên
                                    Trai nào khôn bằng trai Long Mỹ
                                    Gái nào mũ mỹ bằng gái Hà Tiên.

                                    U Minh, Rạch Giá thị hóa Sơn Trường
                                    Dưới sông sấu lội, trên rừng cọp đua.

Cà Mau:

                                    Rau đắng nấu với cá trê
                                  Ai đến đất Mũi thì "mê" không về!

                                  Cà Mau khỉ khọt trên bưng
                                  Dưới sông sấu lội, trên rừng cọp um.

                                   Cà Mau hãy đến mà coi
                                  Muỗi kêu như sáo thổi
                                  Đĩa lội lềnh như bánh canh.

Mỗi địa danh, mỗi vùng miền có một kho tàng ca dao dân ca nói riêng, nói lên vẽ đẹp về thiên nhiên, về con người, về món ăn đặc sản. Nhưng tất cả đều mang một nét chung đó là thể hiện tình cảm, những suy nghĩ của con người Việt Nam về những vùng đất trù phú của quê hương ta.
       Từ Bắc xuống nam, mỗi địa danh có biết bao ca dao tục ngữ nói về nơi đây.Những kho tàng ca dao này góp phần tô điểm thêm cho vẻ đẹp riêng mỗi nơi, nó giúp cho chúng ta biết thêm về nơi đó nếu như chúng ta chưa có dịp ghé thăm. Với một vốn kiến thức nho nhỏ sưu tầm được rất mong độc giả có một nhãn quan mới về môn địa lí và thêm yêu mỗi tên đất, tên làng, tên sông, tên núi.

Tác giả bài viết: TỔ SỬ - ĐỊA - NGOẠI NGỮ